Aby testament wywołał oczekiwane skutki prawne i był ważny, musi spełnić szereg wymogów. Nie są one trudne do zrealizowania w przypadku – najczęściej spotykanych w praktyce – testamentów własnoręcznych. Dla ich ważności wystarczy taki testament napisać własnoręcznie, podpisać oraz opatrzyć datą sporządzenia. Zdarzają się jednak przypadki, kiedy – mimo spełnienia tych wymagań – będzie można uznać go jako nieważny. W dzisiejszym wpisie zajmę się wyjaśnieniem, jak unieważnić testament, który już podlega wykonaniu (ponieważ spadkodawca już zmarł) oraz taki, który sporządzono – ale testator chce zmienić jego treść.
Zapraszam do lektury.
Przeczytaj także: Zachowek – jak się go oblicza i komu przysługuje?
Kiedy testament jest nieważny?
Reguluje to wprost art. 945 § 1 Kodeksu Cywilnego, który stanowi:
Testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:
1) w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;
2) pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;
3) pod wpływem groźby.
W dalszej części artykułu zajmę się wyjaśnieniem praktycznych aspektów powyższych przesłanek.
Stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli – kiedy będziemy mieli z nim do czynienia?
Przede wszystkim wtedy, gdy testator (sporządzający testament) w chwili sporządzania testamentu obarczony był chorobą psychiczną lub umysłową, która uniemożliwia mu świadome/swobodne rozrządzenie własnym majątkiem na wypadek śmierci. Z ww. stanem wyłączającym świadome podjęcie decyzji będziemy mieli również do czynienia, gdy testament sporządzono pod wpływem alkoholu lub środków odurzających/substancji psychotropowych.
Działanie spadkodawcy pod wpływem błędu – co oznacza?
Przyjmuje się, że spadkodawca działał pod wpływem błędu, gdy w chwili sporządzania testamentu miał on błędne wyobrażenie na temat okoliczności, które istotnie wpłynęły na jego decyzję co do treści testamentu. Na przykład: dziadek w testamencie przepisuje wnuczce swoje zabytkowe auto, ponieważ zapewniła go, że ukończyła ona studia motoryzacyjne z zakresu mechatroniki samochodowej. W tej przesłance nieważności testamentu chodzi przede wszystkim o to, że gdyby osoba sporządzająca testament nie była pod wpływem błędu, rozporządziła by swoim majątkiem w zupełnie inny sposób.
Działanie spadkodawcy pod wpływem groźby – przykład
W przypadku tej przesłanki przyjmuje się, że groźba ma bardzo szeroki zakres. Nie musi ona posiadać znamion czynu zabronionego. Wystarczy, że wpłynęła ona na spadkodawcę w taki sposób, że czuł on pewnego rodzaju przymus, aby postępować zgodnie z wolą osoby, która w stosunku do niej ją wystosowała. Groźba może dotyczyć zarówno samego testatora, jak i kogoś innego – na przykład bliskiej mu osoby.
Limit czasowy na unieważnienie testamentu
Na powyższe przesłanki nieważności testamentu można się powołać w ciągu trzech lat. Termin ten liczy się od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności. Jednakże, nie może to nastąpić po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku.
Oznacza to, że aby powołać się na wyżej wskazane okoliczności, warunkujące nieważność testamentu, obowiązują nas zasadniczo dwa terminy:
- 3-letni – liczony od momentu powzięcia wiadomości o zaistnieniu przyczyny nieważności ostatniej woli spadkodawcy, oraz
- 10-letni – liczony od chwili otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy).
Przykład
Żona zmarłego dowiedziała się, że w chwili sporządzania testamentu jej mężowi przykładano nóż do gardła oraz dyktowano, co powinien w nim napisać. Powzięła jednak ona o tym informację dopiero po upływie 10 lat od śmierci męża. W związku z tym, niestety nie będzie ona mogła wnioskować do sądu o uznanie testamentu za nieważny. Mimo że jest to dość drastyczny przykład – idealnie ukazuje istotę instytucji nieważności testamentu wynikającą z przepisów Kodeksu Cywilnego.
Kiedy jeszcze testament można unieważnić?
- Wspólne rozrządzenie majątkiem (np. małżonków) poprzez stworzenie testamentu wspólnego. Będzie on nieważny, ponieważ w polskim prawie tego typu testamenty są niedopuszczalne.
- Brak osobistego sporządzenia testamentu. Nie ma możliwości, by dokonać rozrządzeń na wypadek śmierci przez np. pełnomocnika.
- Brak tzw. “zdolności testowania” także powoduje nieważność testamentu. Dzieje się tak, gdy testator w chwili sporządzenia testamentu nie miał pełnej zdolności do czynności prawnych.
- Niewystępowanie woli testowania (łac. animus testandi) u osoby sporządzającej testament. Testator – w chwili sporządzania testamentu – musi mieć świadomość, że właśnie dokonuje czynności na wypadek śmierci. Jeśli ten warunek nie został spełniony, testament jest nieważny. Przykładowo: znaleziono dokumenty, z których wynika, że NIE były one sporządzane z zamiarem wywołania skutków prawnych, a były tylko zapiskami, notatkami, projektami.
- Niezachowanie odpowiedniej formy testamentu, bowiem nie można sporządzić go w dowolnej formie. Chodzi o sytuacje, gdy np. w przypadku wspomnianego już testamentu pisemnego brakuje podpisu lub nie został on został sporządzony w całości własnoręcznie przez testatora. Takich błędów może być całkiem sporo, ponieważ przepisy stawiają konkretne wymogi, jeśli chodzi o formę testamentu. Jednak zdecydowanie jest to temat na osobny wpis. 🙂
- Zamieszczenie w treści testamentu postanowień zabronionych przez prawo, np. umieszczenie w testamencie tzw. podstawienia powierniczego.
Jak odwołać sporządzony testament?
Należy podkreślić, że unieważnienie testamentu to nie to samo, co jego odwołanie! Przede wszystkim: odwołać testament może tylko osoba, która go sporządziła. Jeśli na przykład stwierdzi, że pragnie w inny sposób rozrządzić swoim majątkiem na wypadek śmierci.
Zgodnie z art. 946 Kodeksu Cywilnego:
Odwołanie testamentu może nastąpić bądź w ten sposób, że spadkodawca sporządzi nowy testament, bądź też w ten sposób, że w zamiarze odwołania testament zniszczy lub pozbawi go cech, od których zależy jego ważność, bądź wreszcie w ten sposób, że dokona w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień.
Czy testament można unieważnić? Podsumowanie
Podsumowując. O ile odwołać testament testator może samodzielnie, to unieważnienie jego ostatniej woli może nastąpić wyłącznie po jego śmierci – na podstawie orzeczenia sądu, wydanego w toku określonego postępowania. Aby je wszcząć, osoba mająca w tym interes powinna podnieść zarzut nieważności testamentu. Ponadto powinna ona wskazać przyczynę nieważności wskazaną w przepisach (np. z art. 945 Kodeksu Cywilnego). Wówczas sąd zbada, czy przesłanka taka rzeczywiście zaszła i czy nie ma przeszkód ku temu, aby testament unieważnić.
Przeczytaj także: Spadkobranie w praktyce – jak wyglądają zasady dziedziczenia?
______________________________________________________
Autor wpisu: Adwokat Michał Podgórski
Potrzebujesz pomocy prawnej w zakresie unieważnienia testamentu?
Skontaktuj się ze mną:
+48 695-501-001
kancelaria@mpodgorski.com
