Zazwyczaj jest tak, że małżonek był jedną z najważniejszych osób w życiu spadkodawcy. Występująca w małżeństwie więź i szczególna relacja między małżonkami została również uwzględniona przez ustawodawcę w przepisach prawa spadkowego. Dziedziczenie małżonka przebiega w nieco odmienny sposób, bowiem posiada on dodatkowe uprawnienia. W dzisiejszym artykule przedstawię najważniejsze prawa małżonka w spadkobraniu i jego szczególną pozycję.
Zapraszam do lektury!
Jak wygląda dziedziczenie małżonka, gdy nie ma testamentu?
W przypadku dziedziczenia ustawowego małżonek jest uprzywilejowany w odniesieniu do wielkości udziału w spadku. Małżonek też – jako jedyny – dziedziczy w tzw. pierwszej, drugiej oraz trzeciej grupie spadkobierców. O czym jeszcze należy pamiętać?
- Małżonek dziedziczy tylko, gdy pozostawał ze spadkodawcą w związku małżeńskim aż do chwili śmierci.
- Jeśli nastąpiło rozwiązanie związku małżeńskiego poprzez rozwód, były małżonek nie dziedziczy z ustawy. W tym kontekście warto jednak zwrócić uwagę na “drobny” szczegół, który robi ogromną różnicę…
- Nawet jeśli nastąpił trwały i zupełny rozkład pożycia między małżonkami, ale nie mieli orzeczonego rozwodu, to dziedziczą po sobie.
Jak wygląda dziedziczenie małżonka w poszczególnych grupach spadkobierców?
Pierwsza grupa spadkobierców powołanych z ustawy to małżonek i zstępni (dzieci, wnuki) spadkodawcy. Co do zasady dzieci i małżonek dziedziczą w częściach równych, ale udział małżonka nie może być mniejszy niż 1/4 całości spadku.
Przykładowo, gdy spadkodawca miał trójkę dzieci, to udział każdego dziecka i małżonka wyniesie 1/4. Jednak w sytuacji, gdy do dziedziczenia dochodzi małżonek i czworo dzieci, wówczas 1/4 spadku należy do małżonka, a pozostałe 3/4 jest dzielone między dzieci w sposób równy. Widzimy tutaj uprzywilejowanie pozycji małżonka.
Jeżeli spadkodawca nie pozostawił zstępnych, to do dziedziczenia z ustawy powołana zostaje druga grupa spadkobierców, czyli małżonek i rodzice spadkodawcy. Jeśli jeden z rodziców nie żyje, jego udział przypada rodzeństwu spadkodawcy lub zstępnym rodzeństwa. W obu tych przypadkach małżonek ponownie jest uprzywilejowany. Wówczas jego udział w spadku nie może wynieść mniej niż 1/2.
W sytuacji gdy nie ma zstępnych, rodziców, rodzeństwa i dziadków spadkodawcy to małżonek dziedziczy cały spadek.
Czy spadkodawca może w testamencie powołać do całości małżonka?
TAK! Jak wiadomo, sporządzając testament, spadkodawca może rozrządzić spadkiem wedle własnego uznania. Może zatem powołać do całości spadku swoją żonę lub swojego męża. W sytuacji, gdy zmarły pozostawia ważny testament, bez znaczenia pozostają uregulowania ustawowe mówiące o tym, że małżonek ma “zagwarantowany” udział w wysokości 1/2 lub 1/4 spadku. W testamencie nie ma takich reguł, bowiem to spadkodawca rozrządza swoim majątkiem, wyrażając w ten sposób swoją ostatnią wolę.
Trzeba jednak pamiętać, że osoby najbliższe zmarłemu, które zostały pominięte w testamencie, mają prawo do zachowku.
Więcej na ten temat przeczytasz tutaj: Zachowek – jak się go oblicza i komu przysługuje?
Ustrój majątkowy małżeński a dziedziczenie
Jeśli małżonkowie nie zawarli umowy majątkowej małżeńskiej, funkcjonuje między nimi wspólność majątkowa (wspólność ustawowa). Co to oznacza? Cały majątek wspólny (czyli co do zasady to, co nabyli po zawarciu małżeństwa) przysługuje obojgu małżonkom. Należy pamiętać, że po śmierci jednego z małżonków cały ich majątek dzieli się na dwie równe części. Jedna z nich nadal należy do małżonka, który żyje. Druga natomiast podlega dziedziczeniu.
Ustrój rozdzielności majątkowej także nie ma wpływu na dziedziczenie ustawowe pomiędzy małżonkami. Małżonkowie pozostający w ustroju rozdzielności majątkowej są uprawnieni do dziedziczenia po sobie nawzajem. Dla samego dziedziczenia nie ma zatem znaczenia fakt, że małżonkowie zawarli tzw. intercyzę. Może jednak ona wpłynąć na wysokość spadku. Jak wspomniałem już wyżej, gdyby między małżonkami istniała wspólność majątkowa, wówczas w skład spadku wchodziłby majątek osobisty spadkodawcy oraz połowa majątku wspólnego.
O majątkowych ustrojach małżeńskich więcej informacji znajdziesz w tym artykule: Rodzaje małżeńskich ustrojów majątkowych
Jakie są szczególne uprawnienia małżonka?
W Kodeksie cywilnym ustawodawca ustanowił na rzecz małżonka spadkodawcy kilka dodatkowych praw. Przyjrzyjmy się każdemu z nich:
- Małżonek i inni bliscy zmarłego, którzy mieszkali z nim do dnia jego śmierci mają prawo do korzystania z mieszkania i wszystkich urządzeń domowych. Uprawnienie to przysługuje im przez 3 miesiące od dnia śmierci spadkodawcy. Choć taka regulacja może budzić wątpliwości, nie można zapomnieć, że śmierć współmałżonka jest z reguły wstrząsającym przeżyciem. Uprawnienie do korzystania z mieszkania daje czas żyjącemu małżonkowi na poukładanie wszystkich spraw.
- Kolejnym szczególnym prawem jest możliwość żądania przez małżonka przedmiotów domowych, z których małżonkowie wspólnie korzystali (lub z których żyjący małżonek korzystał sam za życia spadkodawcy). Małżonek zmarłego może ich żądać ponad swój udział spadkowy. Ustawodawca miał tutaj na względzie stworzenie podobnych warunków bytowych, które małżonek miał przed śmiercią partnera. Jest tylko jeden “haczyk”. Warunkiem, aby otrzymać takie przedmioty, jest pozostawanie w związku małżeńskim w chwili otwarcia spadku (śmierci drugiego małżonka) i wspólne pożycie. Jeżeli więc wspólne pożycie małżonków ustało za życia spadkodawcy – np. gdy żyli w separacji – powyższe uprawnienie nie przysługuje.
- Z kolei w artykule 691 Kodeksu cywilnego ustawodawca uregulował jeszcze jedno uprawnienie dla małżonka. Mianowicie, ma on/ona prawo wstąpienia w umowę najmu lokalu w miejsce zmarłego małżonka – jeśli dotychczas nie był najemcą. Warunkiem jest jednak fakt zamieszkiwania w tym lokalu ze zmarłym najemcą-małżonkiem aż do chwili jego śmierci.
PODSUMOWANIE
Nie ulega wątpliwości, że w przypadku dziedziczenia małżonek stoi na uprzywilejowanej pozycji. Wynika to ze szczególnej roli, jaką przypisuje się małżeństwu – nie tylko w aspekcie społecznym, ale także prawnym. Oprócz wielkości udziału w spadku, gdy dochodzi do dziedziczenia ustawowego, wyjątkowy status małżonka zmarłego wyraża się też w dodatkowych uprawnieniach związanych z mieszkaniem czy urządzeniami domowymi.
______________________________________________________
Autor wpisu: Adwokat Michał Podgórski
Potrzebujesz pomocy prawnej w sprawie spadkowej?
Skontaktuj się ze mną:
+48 695-501-001
kancelaria@mpodgorski.com
