Zachowek — to temat, który może wzbudzać wiele emocji i kontrowersji. Instytucja ta jest bowiem ściśle związana z dziedziczeniem i rozdziałem majątku po zmarłej osobie. To roszczenie, które przysługuje niektórym spadkobiercom i ma na celu zabezpieczenie ich uprawnionych udziałów w spadku. Być może reguły zapłaty zachowku są Ci obce. Zapewniam jednak, że ich znajomość prędzej czy później będzie Ci potrzebna. Kompleksowo omawiam ten temat poniżej. Zapraszam do lektury!
Przed przejściem dalej, zachęcam Cię do zapoznania się z wcześniejszymi artykułami na moim blogu. Poruszyłem w nich inne aspekty tematu zachowku. Dzięki temu poszerzysz swoją perspektywę i lepiej zrozumiesz istotę tego zagadnienia.
Przeczytaj najpierw ten artykuł: Zachowek – jak się go oblicza i komu przysługuje?
Kto ma zapłacić zachowek? Reguły zapłaty zachowku
Musisz wiedzieć, że istnieją określone zasady dotyczące wypłaty zachowku. Zrozumienie, kto jest odpowiedzialny za jego zapłatę, jest kluczowe dla osób zaangażowanych w spadek.
1. Spadkobierca
Zgodnie z przepisami, zobowiązanie do wypłaty zachowku w pierwszej kolejności spoczywa na rzeczywistych spadkobiercach. Oznacza to, że osoby, które mają prawnie ustalone prawa do części spadku, są zobowiązane do wypłaty zachowku na rzecz uprawnionych spadkobierców.
A co, jeśli zobowiązany jest jednocześnie uprawniony do zachowku?
Zgodnie z Kodeksem cywilnym (dalej: KC):
“Jeżeli spadkobierca obowiązany do zapłaty zachowku jest sam uprawniony do zachowku, jego odpowiedzialność ogranicza się tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.“
Dzięki temu unikamy sytuacji, w której osoba uprawniona — po uwzględnieniu roszczeń innych uprawnionych — otrzymuje mniej, niż wynosi jej własny zachowek. Jest to istotne w kontekście odpowiedzialności wobec innych uprawnionych do zachowku.
2. Zapisobiorca windykacyjny
W dalszej kolejności zobowiązani są zapisobiorcy windykacyjni. Dzieje się tak jednak tylko w sytuacji, gdy uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku, a zapis windykacyjny został doliczony do spadku.
Warto wiedzieć, że obowiązek zapłaty tej sumy przez daną osobę jest ograniczony do wysokości wzbogacenia (wynikającego z zapisu windykacyjnego). A jeśli zapisobiorca jest jednocześnie uprawnionym do zachowku? Sytuacja jest analogiczna do tej opisanej powyżej — ponosi on odpowiedzialność tylko do wysokości nadwyżki.
Ustawodawca dał zapisobiorcom windykacyjnym alternatywę. Mianowicie, mogą oni zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku poprzez wydanie przedmiotu zapisu.
3. Obdarowany
Gdy ani spadkodawca rzeczywisty, ani zapisobiorca windykacyjny nie mogą zaspokoić roszczenia, wówczas zobowiązanie do zapłaty zachowku przechodzi na osoby obdarowane przez spadkodawcę. Sytuacja tych osób jest podobna do sytuacji zapisobiorców windykacyjnych:
- Ich odpowiedzialność ogranicza się tylko do wysokości wzbogacenia, do którego doszło dzięki darowiźnie.
- Kolejne podobieństwo polega na tym, że jeśli obdarowany sam jest uprawniony do zachowku, jego odpowiedzialność ogranicza się do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.
- Obdarowany także może zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku przez wydanie przedmiotu darowizny.
Kto pierwszy, ten lepszy! Kolejność odpowiedzialności osób obdarowanych
Ponieważ często zdarza się, że spadkodawcy za życia obdarowują wielu swoich bliskich, z pewnością zastanawiasz się, co w przypadku, gdy liczba obdarowanych jest większa. Niewątpliwie w tej sytuacji sprawdza się słynne powiedzenie: “Kto pierwszy, ten lepszy”. Zaspokoić uprawnionego musi bowiem najpierw ta osoba, która została obdarowana później.
Rozważmy przykładową sytuację: Jan Nowak obdarował swojego syna Marcina w 2018 roku, a swoją córkę Anię w 2020 roku. Jeśli okaże się, że będą oni musieli zaspokoić czyjeś roszczenie o zachowek, w pierwszej kolejności osoby uprawnione powinny skierować je do Ani.
Podsumowując, obdarowany wcześniej ponosi odpowiedzialność tylko wtedy, gdy uprawniony do zachowku nie może uzyskać uzupełnienia zachowku od osoby, która została obdarowana później.
Przeczytaj także: Darowizna – jak wpływa na zachowek?
“Nie mam tylu pieniędzy, a nie chcę brać kredytu na spłatę brata…” Czy zachowek można rozłożyć na raty?
W kontekście zapłaty zachowku istotnym aspektem jest możliwość realizacji zobowiązania z uwzględnieniem sytuacji osobistej oraz majątkowej osoby zobowiązanej. Wysoka suma zachowku może być przecież trudna do natychmiastowego uregulowania. Z tego powodu osoba obowiązana do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku może skorzystać z jednego z trzech rozwiązań, tj. żądać:
- odroczenia terminu płatności,
- rozłożenia go na raty lub
- obniżenia kwoty roszczenia — w wyjątkowych przypadkach
Ustawodawca stworzył więc możliwość dopasowania obowiązku zapłaty zachowku do bieżącej sytuacji finansowej zobowiązanego. Niewątpliwie takie działanie pozwala na uniknięcie nagłego obciążenia budżetu, a także łatwiejsze zarządzanie finansami.
UWAGA!
Chociaż osobiste warunki zobowiązanego odgrywają w takim przypadku ogromną rolę, to należy wziąć pod uwagę także indywidualną sytuację uprawnionego.
Czy można odziedziczyć zachowek?
W art. 1002 KC możemy przeczytać, że:
“Roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku tylko wtedy, gdy spadkobierca ten należy do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy”.
Co to oznacza z praktycznego punktu widzenia?
Roszczenie o zachowek nie jest bezwzględnie dziedziczne. Ze względu na konieczność przynależności do grupy osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy, odziedziczyć zachowek mogą tylko najbliżsi pierwotnego spadkodawcy, a więc zstępni, małżonek albo rodzice. Jedynie oni należą do kręgu osób potencjalnie uprawnionych.
Przedawnienie roszczeń z zachowku — ile wynosi?
Dochodzenie zachowku jest możliwe do pewnego momentu. Po upływie określonego czasu nie można tego robić ze względu na przedawnienie. Termin przedawnienia w przypadku zachowku wynosi 5 lat. Jego bieg rozpoczyna się jednak w różnych momentach. Kwestia ta jest zależna od tego, kto jest osobą zobowiązaną do zaspokojenia roszczenia o zachowek:
- Roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku przedawniają się z upływem 5 lat od ogłoszenia testamentu.
- Roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem 5 lat od otwarcia spadku (a więc od chwili śmierci spadkodawcy).
Reguły zapłaty zachowku — wszystko, co musisz wiedzieć! Podsumowanie
Reguły dotyczące zapłaty zachowku są niezwykle istotne zarówno z perspektywy osób zobowiązanych, jak i uprawnionych do zachowku. Podsumowując, zobowiązani do wypłaty zachowku są spadkobiercy, zapisobiorcy windykacyjni oraz osoby obdarowane przez spadkodawcę. Istnieje również możliwość rozłożenia płatności na raty, co pozwala na redukcję obciążenia finansowego, jak również minimalizację ewentualnych konfliktów. Należy przy tym pamiętać, iż roszczenia z tytułu zachowku przedawniają się po upływie 5 lat.
______________________________________________________
Autor wpisu: Adwokat Michał Podgórski
Potrzebujesz pomocy prawnej ws. związanej z zachowkiem?
Skontaktuj się ze mną:
+48 695-501-001
kancelaria@mpodgorski.com
