Obowiązek sprawowania opieki nad dzieckiem jest jedną z ważniejszych (o ile nie najważniejszą) składową szeroko pojętej władzy rodzicielskiej. Ta ostatnia z kolei to całokształt praw i obowiązków rodziców względem małoletniego związanych z jego wychowaniem oraz zapewnieniem mu odpowiednich warunków do prawidłowego rozwoju. W idealnym świecie oboje rodzice żyją razem i wspólnie troszczą się o swoje dziecko, a konflikty na tym tle w ogóle nie występują. Jednak życie pisze różne scenariusze… I choć panuje powszechne przekonanie, że dziecko powinno być zawsze przy matce, to musisz wiedzieć, że przyznanie opieki nad dzieckiem ojcu jest jak najbardziej dopuszczalne. Kiedy może mieć miejsce? Przeczytaj ten artykuł!
We wpisie poruszę następujące kwestie:
- Co rzeczywiście kryje się pod pojęciem “opieka”?
- Jak kształtują się zasady ustalania opieki nad dzieckiem?
- Co wpływa na decyzję sądu przy przyznaniu opieki nad dzieckiem ojcu?
Zapraszam do lektury!
Pojęcie opieki
Na wstępie należy wskazać, że słowa “opieka” używa się w wielu znaczeniach. Trzeba podkreślić, że w kodeksowym rozumieniu opieka jako taka dotyczy dzieci oraz ubezwłasnowolnionych całkowicie dorosłych. Główną przyczyną ustanowienia opieki dla małoletniego w tym znaczeniu jest brak rodziców albo sytuacja, gdy rodzice nie sprawują władzy rodzicielskiej (np. nie żyją lub zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej) – opieka stanowi wówczas niejako jej surogat.
Najcześciej jednak, gdy mowa o opiece nad dzieckiem, chodzi o określenie, który z rodziców sprawuje władzę rodzicielską w sposób bezpośredni. Tzn. troszczy się o dziecko na co dzień i podejmuje drobne, bieżące decyzje. Konieczność ustalenia tej kwestii pojawia się zazwyczaj, gdy rodzice się rozstają.
Rodzaje opieki
Sposób opieki nad dzieckiem przez rodziców można ustalić w zasadzie na dwa sposoby. Rodzice mogą wspólnie sprawować pieczę nad swoją pociechą, ustanawiając na przykład opiekę naprzemienną. Możliwe jest też wyznaczenie “rodzica wiodącego”, z którym dziecko zamieszka, z jednoczesnym ustaleniem kontaktów z drugim rodzicem, który będzie sprawował bezpośrednią opiekę nad małoletnim w tym czasie.
“Lepszy” rodzic?
Analizując statystki z poprzednich lat, można pomyśleć, że sądy zapomniały o zasadzie równouprawnienia rodziców. Przepisy bowiem nie przyznają prymatu żadnemu z nich. Mimo to szacuje się, że do niedawna w około 60% przypadków sąd pozostawiał dziecko pod opieką matki jako ww. “rodzica wiodącego”. Z kolei jedynie 4% spraw kończyło się przyznaniem opieki ojcu. Na szczęście ostatnio sytuacja uległa poprawie. Przykładowo, coraz częściej stosowana jest wspomniana już opieka naprzemienna.
Zasady ustalania opieki nad dzieckiem
Zarówno w przypadku rozwodu, jak i wtedy, gdy konieczność ustalenia sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej wynika z zainicjowania postępowania w tej sprawie przez jednego z rodziców, sąd, wydając rozstrzygnięcie, musi kierować się pewnymi zasadami. Są one wspólne dla obu ww. postępowań i wynikają głównie z art. 58 oraz 107 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Dobro dziecka – słowo klucz
Naczelną zasadą prawa rodzinnego jest kierowanie się dobrem dziecka przy podejmowaniu decyzji, które go dotyczą. Nie inaczej jest w tym przypadku. Sąd musi zbadać, czy proponowane rozstrzygnięcie nie będzie sprzeczne z interesem małoletniego. Przy czym interes ten trzeba rozpatrywać według subiektywnych i obiektywnych kryteriów oraz pod kątem obecnej sytuacji dziecka, jak i w dalszej perspektywie. Nie ma przy tym znaczenia, czy sugerowanym rozwiązaniem kwestii opieki jest jej powierzenie mamie, czy tacie. Każda decyzja w tym zakresie musi być poparta dobrym interesem ich pociechy.
W skrócie można stwierdzić, że dobro dziecka to nic innego jak prawo małoletniego m.in. do:
- ochrony życia i zdrowia,
- wszechstronnego rozwoju,
- nauki,
- wychowania oraz
- poszanowania godności.
A może się dogadamy?
Bywa, że rodzice są w stanie osiągnąć porozumienie co do podziału obowiązków. Sami ustalają wówczas sposób sprawowania pieczy nad dzieckiem (dziećmi). Jeśli przedstawią poczynione między sobą ustalenia na piśmie, rolą sądu jest w zasadzie tylko ich zatwierdzenie. Oczywiście pod warunkiem, że rozwiązanie wypracowane przez rodziców jest zgodne z dobrem dziecka. W braku porozumienia rodzicielskiego (zwanego też wychowawczym) konieczna stanie się ingerencja sądu, który ustali sposób wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywania kontaktów – uwzględniając przy tym prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców.
Może zatem zdarzyć się tak, że w wyniku porozumienia między rodzicami ojciec przejmie większość obowiązków związanych z codzienną pieczą nad dzieckiem. Tak samo sąd, rozstrzygając tę kwestię, może dojść do przekonania, iż dla dziecka lepszym rozwiązaniem będzie, gdy zaopiekuje się nim tata.
Ograniczenie władzy rodzicielskiej
Przepisy przewidują też możliwość powierzenia wykonywania władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców i ograniczenia jej drugiemu do określonych obowiązków i uprawnień. I tutaj pewnie Cię zaskoczę: warunkiem, który musi być spełniony, by mogło zapaść takie rozstrzygnięcie, jest dobro dziecka. 🙂 Jest ono dopuszczalne zarówno w przypadku rozwodu, jak i postępowania w przedmiocie władzy rodzicielskiej. Realna, a przede wszystkim legalna, jest więc sytuacja, gdy sąd ogranicza matce władzę rodzicielską, a opiekę nad dzieckiem – jako rodzic wiodący – przejmuje ojciec.
Przyznanie opieki nad dzieckiem ojcu – co wpływa na decyzję sądu?
Na decyzję sądu o przyznaniu opieki jednemu lub drugiemu z rodziców wpływ ma wiele czynników. Podkreślić należy, że nie ma żadnych szczególnych czy dodatkowych wymogów, które ojciec dziecka musi spełnić, by dziecko zostało przy nim, a nie przy matce,
Kwalifikacje podmiotowe każdego z rodziców
Sąd każdorazowo ocenia m.in. sytuację osobistą rodziców, bytowo-materialną (a więc mieszkaniową i majątkową). Niezależnie od tego, komu opieka miałaby być przyznana. Zadaniem sądu jest ustalenie, przy którym z rodziców dziecko będzie miało zapewnione lepsze warunki rozwoju – fizycznego i psychicznego. Stawianie szczególnych wymagań ojcu dziecka byłoby sprzeczne ze wspomnianą już zasadą równouprawnienia obojga rodziców.
Wola dziecka i więzi emocjonalne
Wpływ na ostateczną decyzję sądu ma także wola dziecka, jeśli tylko jest ono w stanie ją wyrazić. Sąd weźmie więc co do zasady pod uwagę zdanie małoletniego, który jest zdolny uzewnętrznić swoje odczucia w tej kwestii. Uogólniając, można stwierdzić, że stanie się tak, gdy ustalana jest opieka nad dziećmi starszymi.
Więzi emocjonalne także mają niebagatelne znaczenie. Sąd korzysta w tym zakresie z opinii Opiniodawczego Zespołu Sądowych Specjalistów, który, przeprowadzając badania z całą rodziną, dokładnie analizuje relacje między jej członkami. Na tej podstawie ocenia umiejętności wychowawcze rodziców.
Wiek
Warto dodać, że nie bez znaczenia pozostaje wiek dziecka. W tym kontekście przywołam orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 1952 r. (sygn. akt: C 1814/52), które czasami wywołuje wśród panów oburzenie. Trudno jednak nie zgodzić się z postawioną przez SN tezą.
„Sąd rozstrzygając kwestię powierzenia władzy rodzicielskiej jednemu z rozwiedzionych rodziców powinien rozważyć, mając na uwadze wiek dziecka, które z nich daje większą gwarancję troski o fizyczny i duchowy rozwój tego dziecka. Zwłaszcza w okresie niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa wskazane jest, by dziecko pozostawało pod opieką matki ze względu na jej konstytucję psychiczną, większą uczuciowość i skłonność do jej uzewnętrzniania oraz właściwą matce troskę o zaspokajanie codziennych potrzeb dziecka.”
Podsumowanie. Kiedy możliwe jest przyznanie opieki nad dzieckiem ojcu?
Odpowiadając na pytanie postawione w tytule tego wpisu, należy stwierdzić, że przyznanie opieki nad dzieckiem ojcu jest możliwe zawsze. O ile tylko jest zgodne z dobrem dziecka! Aby sąd przyznał opiekę ojcu, musi on wykazać, że posiada lepsze kompetencje rodzicielskie od matki, a więzi emocjonalne między nim a dzieckiem są silniejsze niż więzi wytworzone między dzieckiem a matką. W szczególności będzie tak, gdy np. matka nie spełnia należycie swoich obowiązków rodzicielskich. Zaniedbuje dziecko i nie realizuje jego potrzeb lub w ogóle się nim nie interesuje. Pomocne w wykazaniu tych okoliczności będą m.in. opinie specjalistów, a także zeznania świadków.
Co ważne, decyzje sądu w tym zakresie nie są ostateczne. Każdorazowo bowiem, gdy wymaga tego sytuacja, sąd może (a nawet musi) zareagować. Wydaje wtedy nowe postanowienie w zakresie władzy rodzicielskiej, ustalenia miejsca zamieszkania czy też kontaktów z dzieckiem.
______________________________________________________
Autor wpisu: Adwokat Michał Podgórski
Potrzebujesz pomocy prawnej w zakresie ustalenia opieki?
Skontaktuj się ze mną:
+48 695-501-001
kancelaria@mpodgorski.com
