Prawo spadkowe umożliwia rozrządzenie swoim majątkiem na wypadek śmierci. Aby to uczynić, trzeba jednak sporządzić testament. W Polsce mamy kilka rodzajów testamentów – własnoręczny, ustny czy notarialny. Testament notarialny jest najbezpieczniejszy z wszystkich, gdyż trudno go podważyć. Po śmierci testatora może dojść do wielu kłótni odnośnie podziału majątku, co może prowadzić nawet do prób podważenia testamentu. Stąd rodzi się pytanie: jak podważyć testament notarialny i czy w ogóle można to zrobić? Na to pytanie znajdziesz odpowiedź w artykule!
Czego dowiesz się z tego wpisu?
- Czym jest testament?
- Jakie są rodzaje testamentów?
- Czym jest testament notarialny?
- Jak sporządzić testament notarialny?
- Testament notarialny – czy zawsze będzie ważny?
Przeczytaj także: Jak napisać testament?
Czym jest testament?
Testament jest dokumentem, w którym testator dokonuje rozrządzenia swoim majątkiem na wypadek śmierci. W szerszym znaczeniu “testament” (albo raczej jego sporządzenie) jest jednostronną czynnością prawną, mocą której spadkodawca osobiście i z zachowaniem szczególnej formy rozrządza swoim majątkiem na wypadek śmierci.
Zatem głównym celem sporządzenia testamentu jest utrwalenie swojej ostatniej woli. Daje on pewność przyszłym spadkodawcom co do ich tytułów spadkowych. W testamencie bowiem sam spadkodawca wybiera, kto ma wejść w jego prawa i obowiązki. Decydując się na jego sporządzenie, spadkodawca może zmodyfikować w nim ustawowy krąg spadkobierców. Dzięki swobodzie testowania może on powołać do spadku kogo tylko chce – nawet sąsiada. 🙂 Kodeks cywilny przewiduje kilka rodzajów testamentów, jednak jeden z nich jest najbardziej wiarygodny. Testament notarialny – bo o nim oczywiście mowa – to najlepszy sposób na zabezpieczenie swojej woli na wypadek śmierci.
Jakie są rodzaje testamentów?
Jak już wspomniałem, w polskim prawie istnieje kilka rodzajów testamentów. Dzieli się je na zwykłe i szczególne. Każdy z nich sporządzany jest w innych okolicznościach, a niektóre są ograniczone w czasie.
Testamenty zwykłe
Z tzw. zwykłych form testamentu można korzystać w każdym czasie. Oznacza to, że testament sporządzony w formie zwykłej jest skuteczny bez ograniczeń czasowych – a bardziej obrazowo: nie ma znaczenia, czy testator zmarł 3 dni czy 3 lata po jego sporządzeniu.
Do tej grupy zaliczamy testament:
- Holograficzny – inaczej nazywa się go własnoręcznym. To najbardziej typowy testament, który może sporządzić każdy. Spadkodawca sporządza go w całości odręcznie oraz opatruje swoim podpisem i datą. Najważniejszy wymóg to napisanie go W CAŁOŚCI własnoręcznie.
- Notarialny – to testament sporządzony w formie aktu notarialnego (o nim napiszę więcej w dalszej części artykułu);
- Allograficzny – spadkodawca oświadcza swoją ostatnią wolę ustnie wobec osoby urzędowej. Za taką osobę uznaje się wójta, burmistrza, prezydenta miasta, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy oraz kierownika urzędu stanu cywilnego. Dodatkowo, przy takim oświadczeniu muszą być obecni dwaj świadkowie. W przypadku sporządzenia testamentu w tej formie konieczne jest przestrzeganie ściśle określonej procedury, która obejmuje m.in. sporządzenie protokołu z tej czynności.
Testamenty szczególne
W przypadku testamentów szczególnych można je sporządzić tylko w szczególnych okolicznościach. Oznacza to, że muszą zaistnieć odpowiednie warunki do tego, aby taki testament sporządzić. Co więcej, testament tego typu jest skuteczny tylko przez 6 miesięcy od momentu ustania tych szczególnych okoliczności, które dały możliwość jego sporządzenia. To w praktyce (kolokwialnie mówiąc) oznacza, że testator powinien w okresie tych 6 miesięcy albo sporządzić testament w formie zwykłej albo “zdążyć umrzeć”.
Zaliczamy do nich testament:
- Ustny – spadkodawca może go sporządzić, gdy istnieje obawa jego rychłej śmierci. Można skorzystać z tej formy także wówczas, gdy wystąpiły szczególne okoliczności i zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione. Do takich okoliczności możemy zaliczyć pandemię. Spadkodawca oświadcza swoją ostatnią wolę ustnie w obecności przynajmniej trzech świadków. Aby taki testament mógł stanowić podstawę do dziedziczenia, musi zostać
utrwalony na jeden z dwóch sposobów, które określa Kodeks cywilny. - Wojskowy – szczególne okoliczności, w których możliwe jest sporządzenie testamentu wojskowego to czas mobilizacji, wojny lub przebywania w niewoli. Spadkodawca oświadcza swoją ostatnią wolę ustnie sędziemu wojskowemu, dwóm świadkom jednocześnie obecnym lub trzem świadkom jednocześnie obecnym (jeżeli sam testator nie może się podpisać).
- Podróżny – może on być sporządzony tylko podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym. W tym przypadku spadkodawca oświadcza swoją ostatnią wolę dowódcy statku lub jego zastępcy, w obecności dwóch świadków.
Czym jest testament notarialny?
Najbezpieczniejszą formą testamentu jest akt notarialny. Spisanie swojej ostatniej woli w tej formie sprawia, że jest on dokumentem o mocy urzędowej. Tym samym podważenie go jest zdecydowanie trudniejsze, aniżeli np. testamentu holograficznego.
Ustawa Prawo o notariacie ściśle określa cechy, jakie powinien zawierać testament spisany u notariusza. Ponadto notariusz pomaga testatorowi w trakcie jego sporządzania – tak, aby był prawidłowy i sądowe unieważnienie było praktycznie niemożliwe.
Jak sporządzić testament notarialny?
Spadkodawca może sporządzić testament notarialny tylko u notariusza. Podczas tej czynności notariusz jest zobowiązany do udzielenia spadkodawcy wszelkich wyjaśnień i porad. Musi poinformować go, jakie skutki wiążą się z określonymi rozrządzeniami majątkowymi. Kolejnym obowiązkiem notariusza jest sprawdzenie, czy testator posiada zdolność do czynności prawnych. Jest to bardzo ważny element, gdyż jeśli testator owej zdolności nie posiada, nie może ważnie rozrządzić swoim majątkiem. Brak zdolności do czynności prawnych testatora stanowi przesłankę do podważenia testamentu notarialnego.
Po spisaniu ostatniej woli, spadkodawca składa własnoręczny podpis. Jeśli testament ma kilka stron, powinien być ponumerowany, a na każdej stronie powinna znaleźć się parafka. Podpis należy złożyć w obecności notariusza. Jednak przed podpisaniem następuje odczytanie testamentu, a testator musi potwierdzić, że rozumie treść aktu oraz potwierdzić, że taka jest jego wola.
Gdzie można znaleźć testament notarialny?
W Polsce istnieje Notarialny Rejestr Testamentów. To urzędowa baza, do której dostęp mają wyłącznie notariusze. Trzeba mieć na uwadze, że taki wpis nie jest obowiązkowy! Testator dobrowolnie decyduje, czy chce umieścić tam swój testament.
Spadkobiercy po śmierci testatora mogą udać się z aktem zgonu do notariusza i poprosić o sprawdzenie, czy spadkodawca sporządził testament notarialny i czy znajduje się on w rejestrze. Jeśli okaże się, że spadkodawca zarejestrował swój testament, z łatwością można ustalić, gdzie dokładnie się on znajduje (tj. u jakiego notariusza).
Dlaczego testament może być nieważny?
Wróćmy jednak do pytania postawionego na wstępie artykułu i do kwestii nieważności testamentu. Zgodnie z Kodeksem cywilnym wyróżniamy kilka przesłanek, których zaistnienie sprawia, że ostatnia wola testatora jest nieważna. Trzeba jednak pamiętać, że podważyć testament można jedynie na drodze sądowej.
Można rozważyć próbę unieważnienia testamentu, gdy spadkodawca:
- był w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli – a więc występowały u niego zaburzenia psychiczne. Stan testatora, może być efektem choroby psychicznej czy niedorozwoju, ale także działania alkoholu, narkotyków, leków czy nawet wysokiej gorączki. Sprawiają one, że testator nie może podjąć decyzji w sposób racjonalny, co prowadzi do nieważności.
- działał pod wpływem błędu – musi istnieć uzasadnione przypuszczenie, że gdyby testator nie działał pod jego wpływem, nie sporządziłby wówczas testamentu o określonej treści. Błąd musi jednak bezpośrednio wpływać na treść testamentu. Może być to błąd co do faktów lub dot. sfery motywacji.
- działał pod wpływem groźby – działanie pod wpływem jakiejkolwiek groźby skutkuje nieważnością ostatniej woli. Co ważne, groźba nie musi być bezprawna!
Przykład: jeśli testator cierpiał na chorobę psychiczną, to można podnieść, że nie był świadomy swojego czynu. Aby sąd stwierdził nieważność testamentu, trzeba dysponować niezbitymi dowodami.
Należy także pamiętać, że na ww. przyczyny można powołać się w ściśle określonym czasie. Osoba, która ma w tym interes prawny, ma na to 3 lata (od momentu w którym się dowiedziała o zaistnieniu którejś z przesłanek). Jednak ogólnie jest na to 10 lat od otwarcia spadku.
Trzeba też pamiętać, że sporządzić testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych – tę okoliczność powinien ustalić notariusz przed przystąpieniem do sporządzania aktu notarialnego.
Czy są inne powody unieważnienia testamentu?
Poza ww. przesłankami istnieje jeszcze kilka innych, które mogą stanowić podstawę do stwierdzenia nieważności ostatniej woli. Zaliczamy do nich:
- naruszenie przyjętej formy testamentu;
- brak zdolności do czynności prawnych testatora (o czym już wyżej wspominałem) – a więc brak zdolności testowania;
- brak woli testowania – który występuje, jeśli testator nie miał świadomości, że dokonuje czynności na wypadek śmierci;
- zawarcie w treści testamentu niedozwolonych postanowień (co w przypadku sporządzania testamentu u notariusza raczej nie powinno się zdarzyć).
Podsumowanie
Bez wątpienia testament notarialny stanowi jedną z najbezpieczniejszych form spisania swojej ostatniej woli. Bardzo trudno jest podważyć taki testament, gdyż ma on moc urzędową. Nie jest to jednak niemożliwe! Jeśli spadkodawca posiada niezbite dowody, że testament był sporządzony np. pod wpływem groźby, sąd może go unieważnić.
______________________________________________________
Autor wpisu: Adwokat Michał Podgórski
Potrzebujesz pomocy prawnej w sprawie spadkowej?
Skontaktuj się ze mną:
+48 695-501-001
kancelaria@mpodgorski.com
