W momencie śmierci najbliższej osoby przychodzi pora na to, aby podzielić jej majątek, który zgromadziła przez całe życie. Jeżeli spadkodawca pozostawi po sobie testament, poszczególne składniki jego majątku należą się odpowiednim osobom – zgodnie z jego wolą. Wówczas mamy do czynienia z tak zwanym dziedziczeniem testamentowym. Jeżeli jednak spadkodawca nie spisze swojej ostatniej woli, jego majątek zostanie podzielony zgodnie z zasadami dziedziczenia ustawowego. W dzisiejszym artykule przedstawię Państwu podstawowe zasady dziedziczenia, dzięki czemu dowiecie się, jak wygląda spadkobranie w praktyce.
Zapraszam do lektury.
Dziedziczenie w ujęciu prawnym
W najprostszym ujęciu, dziedziczenie z punktu widzenia prawa oznacza przejście ogółu praw i obowiązków majątkowych na spadkobiercę, wskutek danego zdarzenia prawnego, jakim jest śmierć osoby fizycznej. Na gruncie prawa spadkowego moment śmierci określa się mianem otwarcia spadku. Stanowi o tym wprost art. 934 Kodeksu cywilnego (dalej: k.c.). Idąc dalej, z chwilą otwarcia spadku spadkobierca nabywa spadek.
W konsekwencji dziedziczeniu podlega cały majątek osoby fizycznej. Zauważyć jednak należy, że spadkobranie dotyczy nie tylko aktywów, ale również pasywów. W skład spadku wchodzą zatem również długi, które ciążyły na spadkodawcy przed jego śmiercią.
Zgodnie z tym, o czym wspominałem we wstępie, na gruncie polskich przepisów funkcjonują dwa źródła, na podstawie których można zostać powołanym do spadku. Jest to dziedziczenie testamentowe (czyli powołanie do spadku na podstawie testamentu) oraz dziedziczenie ustawowe, które następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą. Warto zauważyć, iż testament stanowiący źródło ostatniej woli spadkodawcy zawsze będzie miał pierwszeństwo stosowania przed dziedziczeniem ustawowym.
Spadkobranie w praktyce – dziedziczenie testamentowe
Dziedziczenie testamentowe pozwala spadkodawcy rozporządzić swoim majątkiem na wypadek śmierci w dowolny sposób, zgodnie z jego wolą. Mimo iż dziedziczenie ustawowe przewiduje, że majątek zmarłego przejdzie do rąk jedynie jego najbliższych, w testamencie spadkodawca ma pełną dowolność. Może on bowiem zapisać swój majątek każdej wybranej przez siebie osobie, niezależnie od tego, czy jest z nią spokrewniony.
Aby testament był wiążący, powinien spełniać kryteria określone przez przepisy obowiązującego prawa. Należy do nich zaliczyć następujące zasady:
- testament może zostać sporządzony wyłącznie przez jedną osobę (przepisy prawa nie umożliwiają tworzenia testamentów wspólnych, np. przez małżonków),
- osoba sporządzająca testament (testator) musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych (nie może go sporządzić osoba małoletnia lub ubezwłasnowolniona),
- testament musi być sporządzony osobiście przez testatora (nie można wykorzystać do tej czynności na przykład pełnomocnika),
- testament własnoręczny (najpopularniejszy) testator musi napisać w całości pismem ręcznym, opatrzyć datą i własnoręcznym podpisem (nie może być napisany na komputerze, a następnie podpisany).
Ponadto wyróżnia się dwa rodzaje testamentów: zwykłe oraz szczególne.
Testamentem zwykłym jest testament:
- własnoręczny (holograficzny) – sporządzany samodzielnie przez spadkodawcę,
- urzędowy (allograficzny) – sporządzany w obecności urzędnika (wójta, burmistrza, prezydenta miasta) oraz dwóch pełnoletnich świadków,
- notarialny – sporządzany przez notariusza, który dokumentuje ostatnią wolę spadkodawcy.
Natomiast testament szczególny jest możliwy do sporządzenia wówczas, gdy niemożliwe jest zachowanie formy testamentu zwykłego. Do okoliczności warunkujących sporządzenie testamentu szczególnego zalicza się przede wszystkim okoliczności, w których ma miejsce nagłe zagrożenie życia. Zatem testamentem szczególnym jest testament:
- ustny – dla swej ważności wymaga obecności trzech pełnoletnich świadków oraz pisemnego lub ustnego potwierdzenia,
- podróżny – składany na polskim statku morskim lub powietrznym w obecności dwóch pełnoletnich świadków oraz dowódcy statku lub jego zastępcy,
- wojskowy – przeznaczony dla osób będących członkami sił zbrojnych (przede wszystkim żołnierzy pozostających w czynnej służbie wojskowej).
Spadkobranie w praktyce – dziedziczenie ustawowe
Zasady powoływania do spadku spadkobierców ustawowych ściśle określają przepisy k.c. Jeśli zatem spadkobierca nie pozostawi testamentu, dziedziczenie odbędzie się w kolejności i na zasadach ustawowych. Wówczas dziedziczenie odbędzie się na zasadach pokrewieństwa. Stanowi o tym art. 931 i kolejne k.c., w myśl których wyróżnia się następującą kolejność dziedziczenia ustawowego:
- W pierwszej kolejności po zmarłym dziedziczy małżonek spadkodawcy oraz jego dzieci (lub jego wnuki i dalsi wstępni – jeżeli dzieci spadkodawcy nie dożyły otwarcia spadku). Osoby z tego kręgu dziedziczą w częściach równych. Jednak co istotne, część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.
- W przypadku gdy zmarły nie miał dzieci i wnuków, dziedziczy po nim małżonek i rodzice. Jeśli jednak jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, to w jego miejsce wchodzi rodzeństwo spadkodawcy (lub ich zstępni), dziedzicząc część przypadającą rodzicowi w częściach równych.
- Gdy spadkodawca nie miał ani małżonka, ani rodzeństwa, ani zstępnych rodzeństwa, do spadku powoływani są jego dziadkowie albo ich zstępni (czyli dalsi krewni w tej linii).
- W czwartej kolejności po zmarłym dziedziczą pasierbowie spadkodawcy, czyli dzieci ich małżonków.
- Gdy spadkodawca nie pozostawił po sobie żadnych osób powołanych do spadku z ustawy, dziedziczy po nim gmina ostatniego miejsca zamieszkania. Jeżeli natomiast ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy nie da się ustalić lub spadkodawca zamieszkiwał i zmarł za granicą, to spadek przypada Skarbowi Państwa.
UWAGA!
Jeśli osoba, która zgodnie z przepisami k.c. nie może dziedziczyć spadku (bo przykładowo nie dożyła chwili otwarcia spadku), na jej miejsce wchodzą kolejne osoby, zgodnie z powyższą kolejnością.
______________________________________________________
Autor wpisu: Adwokat Michał Podgórski
Potrzebujesz pomocy prawnej w zakresie dziedziczenia?
Skontaktuj się ze mną:
+48 695-501-001
kancelaria@mpodgorski.com
