Mogłoby się wydawać, że spadkobiercy są w idealnej sytuacji – przecież dziedziczą spadek, w którym jest wiele aktywów! Ale zawsze jest druga strona medalu. Bo oprócz dziedziczenia, na spadkobiercach spoczywa dość dużo obowiązków. Aby dziedzice formalnie otrzymali swoje prawa do spadku muszą spełnić kilka formalności. Ponieważ sam fakt otwarcia spadku nie jest równoznaczny z posiadaniem tytułu prawnego do określonych składników majątku. Obowiązkiem dziedziców jest uregulowanie sytuacji prawnej poprzez formalne stwierdzenie nabycia spadku, a następnie dział spadku. Co więcej testator w testamencie może powołać wykonawcę testamentu, lub zawrzeć polecenie testamentowe. Zatem jasno można stwierdzić, że obowiązki dziedziców też są i nie przysługują im tylko przywileje!
Z dzisiejszego artykułu dowiesz się:
- Jak wygląda dziedziczenie?
- Jakie są obowiązki dziedziców?
- Czym jest polecenie testamentowe?
- Czy spadkobiercy odpowiadają za długi spadkowe?
I wiele więcej! Zapraszam do lektury. 🙂
Przeczytaj także: Spadkobranie w praktyce – jak wyglądają zasady dziedziczenia?
Jak wygląda dziedziczenie?
Dziedziczenie można jednym zdaniem zdefiniować jako przejście całości praw i obowiązków zmarłego na jego spadkobierców. Jeśli spadkodawca pozostawił testament, mamy do czynienia z dziedziczeniem testamentowym. Natomiast jeśli tego nie zrobił, dochodzi do dziedziczenia ustawowego. Co ważne, do spadku wchodzą zarówno aktywa i pasywa. Aktywa to przede wszystkim prawa, rzeczy i pieniądze. Pasywa to wszelkie długi zmarłego – zarówno te powstałe przed jego śmiercią, w związku z jego śmiercią oraz po jego śmierci (np. koszty pogrzebu i postępowania spadkowego).
Spadkobiercy nabywają spadek z chwilą otwarcia spadku, czyli w momencie śmierci spadkodawcy. Dochodzi wówczas do sukcesji uniwersalnej, czyli wszystkie “składniki” spadku przechodzą na spadkobierców. Można przyjąć, ze niejako automatycznie nabywają oni prawa, ale też i obowiązki spadkodawcy.
Obowiązek numer 1 – oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku
Spadkobiercy nabywają spadek z chwilą śmierci spadkodawcy, jednak ma to charakter tymczasowy. To dlatego, że pierwszym obowiązkiem dziedziców jest złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Każdy spadkobierca ma na to 6 miesięcy od momentu, w którym dowiedział się o swoim tytule (czyli o tym, że został spadkobiercą). Jeśli dziedzic chce przyjąć spadek, może ukształtować sposób, w jaki będzie odpowiadał za długi spadkowe. Może go bowiem przyjąć z dobrodziejstwem inwentarza (czyli do wysokości wartości aktywów) lub wprost (wówczas odpowiada za wszystkie długi, bez żadnych ograniczeń). Gdy dziedzic przyjmie spadek, definitywnie staje się spadkobiercą.
Warto podkreślić, że brak złożenia ww. oświadczenia woli wcale nie oznacza, że spadkobierca odrzucił spadek (co jest dość powszechnym, ale błędnym przekonaniem). Brak reakcji ze strony dziedzica jest traktowany jak przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Dotyczy to jednak spadków otwartych po 18 października 2015 r. – przed tą datą brak złożenia oświadczenia woli oznaczał przyjęcie spadku wprost!
Obowiązek numer 2 – postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku
Zarówno spadkobiercy jak i zapisobiercy windykacyjni, mimo iż nabywają spadek w chwili otwarcia spadku, to z różnych względów (przede wszystkim dowodowych) powinni uzyskać dokument, który potwierdza ich prawa do spadku bądź przedmiotu zapisu windykacyjnego.
Aktualnie takie potwierdzenie praw może nastąpić na 3 sposoby:
- stwierdzenie nabycia spadku w sądzie,
- stwierdzenie nabycia spadku u notariusza,
- uzyskanie europejskiego poświadczenia spadkowego.
Jak dokładnie wygląda uzyskanie każdego z nich to zdecydowanie temat na osobny wpis, dlatego dziś tylko sygnalizuję, że jednym z obowiązków dziedzica jest uzyskanie formalnego potwierdzenia praw do spadku. Ma to kolosalne znaczenie, jeśli spadkobierców jest więcej (niż 1). Bez ww. potwierdzenia nie jest bowiem możliwe przeprowadzenie działu spadku, o czym poniżej.
Obowiązek numer 3 – dział spadku
Jeśli spadek odziedziczyło kilku spadkobierców, trzeba przeprowadzić dział spadku. Samo stwierdzenie nabycia spadku nie wyjaśnia bowiem co komu przypada, a spadek jest objęty tzw. wspólnością majątku spadkowego.
Dział spadku – mimo swojej nazwy – nie obejmuje jednak swym zakresem całości spadku. Dotyczy bowiem tylko i wyłącznie aktywów. Jego celem jest podział tych aktywów między spadkobierców. Chodzi o to, by w wyniku działu spadku zlikwidować ww. stan wspólności majątku spadkowego – tak, aby każdy ze spadkobierców otrzymał dla siebie na wyłączność składniki majątku spadkowego.
Są dwa sposoby, aby to uczynić:
- Umowa między spadkobiercami – spadkobiercy zgodnie ustalają podział majątku spadkowego i sporządzają umowę, w której dzielą między siebie poszczególne składniki majątku. Forma tej umowy zasadniczo jest dowolna, ale czasem jest zależna od zawartości spadku. Przykładowo, jeśli wśród aktywów spadku jest nieruchomość, umowę należy sporządzić w formie aktu notarialnego.
- Sądowy dział spadku – z reguły ma miejsce wówczas, gdy dziedzice nie mogą się porozumieć co do podziału majątku spadkowego (chociaż wchodzi w grę także wtedy, kiedy spadkobiercy są zgodni co do możliwości i sposobu dokonania działu spadku). Działem spadku zajmuje się sąd spadku, czyli ten sam sąd, który zajmuje się stwierdzeniem nabycia spadku (a więc sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy).
Czym jest polecenie testamentowe? Obowiązki dziedziców
To jednak nie koniec obowiązków, które ciążą na spadkobiercach. Jeśli spadkodawca sporządził testament, może w nim zawrzeć tzw. polecenie testamentowe. Polega ono na tym, że testator nakłada na dziedzica lub zapisobiercę obowiązek określonego zachowania się (a więc działania lub zaniechania). Nie jest to typowy stosunek zobowiązaniowy, bowiem brak w tym przypadku wierzyciela (byłby nim testator, który niestety zmarł). Jest to zatem “miękki obowiązek”, który może dotyczyć zarówno spraw majątkowych jak i niemajątkowych – np. tego jak ma wyglądać ceremonia pogrzebowa.
Wykonanie polecenia
Gdy ktoś zostaje obciążony poleceniem, staje się przed wyborem, czy:
- postąpić zgodnie z wolą testatora czy też
- zignorować ją.
Wykonania polecenia mogą domagać się jedynie spadkobiercy lub (jeśli polecenie ma na celu interes społeczny) organy państwowe, np. prokurator – ale nie w każdym przypadku! Nie można bowiem domagać się wykonania polecenia, jeżeli ma ono na uwadze wyłącznie korzyść osoby obciążonej tym poleceniem.
Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego nie ma możliwości wyegzekwowania wykonania polecenia przy pomocy aparatu państwowego. Co to oznacza? Przykładowo nie można uzyskać wyroku przeciwko osobie obciążonej poleceniem – istnieje tylko możliwość wywierania nacisku.
Obowiązki dziedziców a podatek
Gdy nabędzie się własność rzeczy lub innych praw majątkowych w drodze dziedziczenia, co do zasady pojawia się obowiązek podatkowy. Oznacza to, że otrzymanie spadku wiąże się z obowiązkiem uiszczenia podatku od spadków i darowizn – chociaż są od tego oczywiście wyjątki. Dzieje się tak m.in., jeśli jeśli wartość spadku przekracza kwotę wolną od podatku. Ta ostatnia zależy od tego, do jakiej grupy podatkowej należy spadkobierca. Spadkobiercy mogą skorzystać z różnych zwolnień, jednak szczegółowe omówienie obowiązku podatkowego spadkobierców zostawmy na inną okazję.
Czy spadkobiercy odpowiadają za długi spadkowe?
Co do zasady: TAK. Za długi spadkowe odpowiadają spadkobiercy rzeczywiści oraz zapisobierca windykacyjny. Oznacza to, że spadkobierca, który odrzucił spadek odpowiedzialności tej nie ponosi.
O odpowiedzialności za długi spadkowe pojawi się kolejny artykuł!
Podsumowanie – obowiązki dziedziców
Spadkobiercy nie mają prostego zadania! Odziedziczenie spadku to jedno, ale wiąże się z tym wiele formalności, których trzeba dopilnować. Konieczne jest złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, uzyskanie formalnego potwierdzenia praw do spadku, a także przeprowadzenie działu spadku. Nie można też zapominać o odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowe oraz o obowiązku podatkowym. Ponadto może pojawić się konieczność spełnienia tzw. polecenia – w przypadku dziedziczenia testamentowego.
Może Cię także zainteresować: Dziedziczenie małżonka – wszystko, co musisz wiedzieć!
______________________________________________________
Autor wpisu: Adwokat Michał Podgórski
Potrzebujesz pomocy prawnej w sprawie spadkowej?
Skontaktuj się ze mną:
+48 695-501-001
kancelaria@mpodgorski.com
