Małżeński ustrój majątkowy wyznacza zasady dotyczące stosunków majątkowych pomiędzy małżonkami w zakresie ich wzajemnej sytuacji finansowej. Przedmiotem poszczególnych ustrojów są zasadniczo dwa rodzaje majątków. Ten, który każdy małżonek posiadał przed zawarciem małżeństwa oraz ten nabyty już w trakcie trwania związku małżeńskiego. Przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej: KRO) wyróżniają aż trzy różne rodzaje małżeńskich ustrojów majątkowych. W dzisiejszym artykule zajmę się ich omówieniem.
Z całą pewnością wiedza ta okaże się przydatna dla osób, które dopiero będą zawierać związek małżeński i nie są pewne co do tego, jaki ustrój majątkowy wybrać. Jednocześnie pamiętajmy, że decyzję o zmianie łączącego małżonków ustroju można podjąć w każdym momencie. Owy artykuł może się zatem przydać także osobom, które pozostają już w związku małżeńskim i rozważają zmianę ustroju majątkowego małżeńskiego. Wbrew pozorom, moje doświadczenie wielokrotnie pokazuje, że wiedza na temat poszczególnych ustrojów majątkowych jest niewielka.
Nie przedłużając już, zapraszam do lektury.
Jakie rodzaje małżeńskich ustrojów majątkowych można wyróżnić?
Podstawowym stosunkiem majątkowym małżeńskim, wynikającym z Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jest ustrój wspólności ustawowej. Tworzy się on automatycznie po zawarciu związku małżeńskiego, dlatego jest to najbardziej znany i najpowszechniejszy rodzaj ustroju majątkowego. Poza nim przepisy obowiązującego prawa wyróżniają inne ustroje, którymi są: ustrój umowny oraz przymusowy.
Z praktycznego punktu widzenia, ustroje majątkowe małżeńskie dotyczą przede wszystkim dostępu jednego małżonka do przedmiotów majątkowych i (mówiąc ogólnie) środków pieniężnych drugiego z małżonków. Poza tym poszczególne ustroje małżeńskie regulują także kwestię odpowiedzialności jednego małżonka za długi zaciągnięte przez drugiego oraz ewentualny sposób podziału majątku po rozwodzie.
W konsekwencji wyróżniamy trzy rodzaje ustrojów majątkowych małżeńskich:
- pierwszy – ustrój ustawowej wspólności majątkowej,
- drugi – ustrój umowny,
- trzeci – ustrój przymusowy.
Poniżej zajmę się omówieniem cech charakterystycznych każdego z powyższych ustrojów.
Ustrój ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej
Zgodnie z art. 31 § 1 KRO:
„Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków”.
Pamiętać jednak należy, że wspólność majątkowa nie powstanie pomiędzy małżonkami w momencie, gdy jeszcze przed zawarciem związku małżeńskiego:
- podpisali oni tzw. intercyzę, czyli umowę majątkową małżeńską, o której więcej opowiem poniżej;
- jeden z małżonków był w czasie zawarcia małżeństwa ubezwłasnowolniony albo
- również w tej chwili ogłoszono jego upadłość.
Po ustaniu dwóch powyższych okoliczności (po uchyleniu ubezwłasnowolnienia, zakończeniu postępowania upadłościowego, a dodatkowo również po zniesieniu separacji), co do zasady pomiędzy małżonkami powstanie ustrój wspólności ustawowej.
Główną cechą wspólności majątkowej małżeńskiej jest to, że przedmioty nabywane w trakcie trwania małżeństwa należą do majątku wspólnego. Pozostałe z nich – czyli nabyte przez poszczególnych małżonków przed zawarciem małżeństwa – będą zaliczały się na poczet majątków osobistych każdego z małżonków. W konsekwencji w tym ustroju majątkowym należy wyróżnić aż trzy majątki, tj. majątek wspólny, osobisty męża oraz osobisty żony.
Rodzaje małżeńskich ustrojów majątkowych – umowne ustroje majątkowe
Zmiany w ustroju wspólności ustawowej małżonkowie mogą wprowadzić na podstawie wcześniej wspomnianej umowy majątkowej, tzw. intercyzy. Jest to regulacja prawna, która wymaga zawarcia przez małżonków, w formie aktu notarialnego, porozumienia dotyczącego ich wzajemnych stosunków majątkowych. W szczególności może ono dotyczyć:
- rozszerzenia wspólności ustawowej;
- ograniczenia wspólności ustawowej;
- ustanowienia ustroju rozdzielności majątkowej;
- ustanowienia ustroju rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków.
Intercyzę małżonkowie mogą zawrzeć pomiędzy sobą jeszcze przed faktycznym zawarciem małżeństwa. Wówczas wywoła ona skutek prawny dopiero z chwilą jego zawarcia. Natomiast zawarcie umowy w trakcie małżeństwa skutkuje zmianą dotychczas występującego między małżonkami ustroju majątkowego.
Rozszerzona wspólność ustawowa polega na tym, że majątek, który został nabyty przez jednego z małżonków przed zawarciem związku małżeńskiego, mocą umowy o rozszerzenie wspólności majątkowej wchodzi do majątku wspólnego małżonków.
Analogicznie, ograniczona wspólność ustawowa wiąże się z wyłączeniem z majątku wspólnego niektórych jego składników. Przykładowo może być to wyłączenie z majątku wspólnego nieruchomości zakupionej przez jednego z małżonków w trakcie trwania małżeństwa.
Rozdzielność majątkowa polega na tym, że małżonkowie nie posiadają majątku wspólnego. Nie odpowiadają za długi zaciągnięte przez drugiego małżonka oraz posiadają niezależne od siebie, odrębne tzw. masy majątkowe. Każdy z małżonków jest właścicielem praw i przedmiotów majątkowych nabytych zarówno przed, jak i po ślubie.
Natomiast małżonkowie, którzy zdecydują się na zawarcie umowy rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków, mogą względem siebie domagać się wyrównania dorobków od tego małżonka, który w trakcie trwania małżeństwa zgromadził większy majątek. Wyrównania dorobków można dokonać poprzez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej lub poprzez przeniesienie praw.
Przymusowy ustrój majątkowy
Jak już sama nazwa wskazuje. Ten rodzaj ustroju majątkowego obowiązuje małżonków bezwzględnie, w przypadku wystąpienia okoliczności, z którymi ustawa łączy powstanie przymusowego ustroju majątkowego. Co istotne, obowiązywanie tego ustroju zawsze będzie oznaczało dla małżonków pełną rozdzielność majątkową. Najczęściej będzie on zastępować wspólność ustawową lub umowną, niezależnie od woli małżonków. Może on powstać na dwa sposoby:
- na mocy orzeczenia sądu – na żądanie jednego z małżonków, jeżeli przemawiają za tym ważne powody, jak na przykład faktyczne życie w rozłączeniu;
- z mocy ustawy – powstaje w przypadku ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków, ogłoszenia upadłości jednego z małżonków, orzeczenia separacji.
______________________________________________________
Autor wpisu: Adwokat Michał Podgórski
Potrzebujesz pomocy prawnej w zakresie ustroju majątkowego?
Skontaktuj się ze mną:
+48 695-501-001
kancelaria@mpodgorski.com
