Zdarza się, że bliska nam osoba z różnych powodów nie jest w stanie poradzić sobie ze sprawami życia codziennego. W przypadku gdy sytuacja robi się poważna, warto podjąć odpowiednie kroki prawne. Wówczas możemy skorzystać z instytucji prawa cywilnego, jaką jest ubezwłasnowolnienie. W dużym skrócie polega ono na ograniczeniu lub pozbawieniu danej osoby zdolności do czynności prawnych.
W dzisiejszym artykule omówimy krok po kroku tę procedurę, jednocześnie wyjaśniając najważniejsze pojęcia związane z tą instytucją. Przede wszystkim odpowiemy na pytania:
- Czym charakteryzuje się zdolność do czynności prawnych?
- Jakie są rodzaje ubezwłasnowolnienia?
- Jakie są przesłanki jego orzeczenia?
- Kto i gdzie może złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie?
Zapraszamy do lektury.
Zdolność do czynności prawnych
Zdolność do czynności prawnych to termin prawny, zawarty w Kodeksie cywilnym (dalej: K.C.). Określa on, kto i kiedy może podejmować ważne i wiążące czynności prawne. Mówiąc prościej, pełna zdolność do czynności prawnych gwarantuje osobie, która ją posiada skuteczne zawarcie np. umowy najmu mieszkania, umowy pożyczki czy umowy kupna samochodu itd. Co do zasady pełną zdolność do czynności prawnych posiadają osoby pełnoletnie – czyli takie, które ukończyły 18 lat.
W tym miejscu warto także wspomnieć o tym, że oprócz pełnej zdolności, przepisy prawa regulują również ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Zasadniczo posiadają ją osoby małoletnie, czyli takie, które są w wieku od 13 do 18 lat oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo, o których więcej poniżej. Ograniczona zdolność do czynności prawnych oznacza w praktyce tyle, że czynność prawna dokonana przez taką osobę wymaga zgody jej przedstawiciela ustawowego. Zatem jeśli 14-letni chłopiec pójdzie sam do sklepu kupić za własne oszczędności najnowszy model telefonu bez zgody rodzica, może on wymagać od sprzedawcy zwrotu pieniędzy i oddać sprzęt.
Natomiast osoba, która w ogóle nie posiada zdolności do czynności prawnych, nie jest uprawniona do podejmowania jakichkolwiek czynności prawnych. Wyjątkiem są tzw. umowy powszechnie zawierane i bieżące sprawy życia codziennego. A mianowicie kupienie bułki w sklepie czy wysłanie pocztówki na poczcie. Odstępstwem od tego będą np. zakupy, które pociągają za sobą rażące pokrzywdzenie osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie. Czynności dokonane przez osobę nieposiadającą zdolności do czynności prawnych są nieważne i muszą być dokonywane przez opiekuna. Przykładem takich osób są dzieci, które mają mniej niż 13 lat oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie.
Ubezwłasnowolnienie całkowite i częściowe
Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie posiada zdolności do czynności prawnych, o czym już wiemy. Aby chronić jej interesy, ustanawia się dla niej opiekę – chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską. Taka osoba powinna przede wszystkim wykazywać należytą staranność przy wykonywaniu swoich obowiązków. Chodzi przede wszystkim o dbałość o dobro osoby ubezwłasnowolnionej. Opiekun powinien troszczyć się, by osoba pozostająca pod jego opieką miała środki do życia oraz dostęp do opieki lekarskiej. Do jego obowiązków należy także zarząd majątkiem ubezwłasnowolnionego oraz reprezentowanie go wobec osób trzecich. Oczywiście istnieją i takie czynności, których przedstawiciel ustawowy lub opiekun nie mogą dokonać. Są nimi np.: sporządzenie i odwołanie testamentu czy zawarcie małżeństwa.
Natomiast ubezwłasnowolnić częściowo można jedynie osobę, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych, a więc zasadniczo jedynie osobę pełnoletnią. Wniosek o ubezwłasnowolnienie częściowe można jednak zgłosić wcześniej. A mianowicie kiedy osoba, której ma on dotyczyć, ukończy 17 lat. Tak jak wspomnieliśmy wcześniej, osoba ubezwłasnowolniona częściowo ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Oznacza to, że dokonana przez nią czynność zobowiązująca lub rozporządzająca będzie ważna, gdy zostanie potwierdzona przez jej przedstawiciela ustawowego. Co do zasady ma ona także możliwość rozporządzania swoimi zarobkami.
Ubezwłasnowolnienie częściowe i całkowite orzeka się w momencie, gdy dana osoba nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem wskutek:
- choroby psychicznej,
- niedorozwoju umysłowego,
- innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii.
Uwaga!
Przesłanki orzeczenia ubezwłasnowolnienia częściowego i całkowitego są takie same. Uregulowano je w art. 13 i 16 K.C.
Ubezwłasnowolnienie – kto i gdzie może złożyć wniosek?
Wniosek o całkowite ubezwłasnowolnienie należy złożyć, gdy dana osoba całkowicie nie jest zdolna do kierowania swoimi sprawami. Jeśli sąd zgodzi się ze stanowiskiem wnioskodawcy i uzna, że, aby pomóc takiej osobie, konieczne jest orzeczenie ubezwłasnowolnienia całkowitego, ustanawia on dla niej opiekuna. Wówczas tylko on może w imieniu ubezwłasnowolnionego dokonywać czynności prawnych.
Jeśli jednak dana osoba jest w stanie sama dokonywać czynności prawnych, ale jej stan wskazuje, że potrzebuje w tym pomocy – należy złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie częściowe. Wtedy sąd ustanawia dla niej kuratelę. Wówczas osoba ubezwłasnowolniona częściowo potrzebuje zgody na wykonanie niektórych czynności. Na przykład ustanawiając darowiznę czy testament lub biorąc pożyczkę.
Wniosek o ubezwłasnowolnienie może zgłosić:
- małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie;
- jej krewni w linii prostej oraz rodzeństwo (dzieci, wnuki, rodzice, dziadkowie itp.);
- jej przedstawiciel ustawowy.
Postępowanie w przedmiocie ubezwłasnowolnienia może również wszcząć prokurator. W przypadku gdy osoby nienależące do ww. kręgu osób uprawnionych do złożenia wniosku widzą potrzebę ubezwłasnowolnienia np. dalszego krewnego lub obcej osoby potrzebującej pomocy, mogą złożyć wniosek o wszczęcie postępowania o ubezwłasnowolnienie właśnie do prokuratora.
Uwaga!
We wniosku należy przede wszystkim wskazać, czy dotyczy on ubezwłasnowolnienia częściowego czy całkowitego. Dodatkowo należy jak najdokładniej opisać sytuację osoby, której wniosek o ubezwłasnowolnienie dotyczy oraz co jest powodem obecnego stanu rzeczy. Do najczęstszych powodów ubezwłasnowolnienia należą: demencja starcza, upośledzenie umysłowe, choroba psychiczna, ciężki stan zdrowia oraz uzależnienie od alkoholu lub narkotyków. Do wniosku warto dołączyć także zaświadczenia lekarskie (jeśli takie posiadamy), które poświadczą przedstawiony stan faktyczny.
W sprawach o ubezwłasnowolnienie właściwy jest sąd okręgowy miejsca zamieszkania osoby, która ma być ubezwłasnowolniona. W razie braku miejsca zamieszkania właściwy jest sąd miejsca jej pobytu. Opłata stała od wniosku wynosi 40 zł (opłata za wszczęcie postępowania nieprocesowego).
W tym miejscu warto także dodać, że orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu zawsze jest wydawane na czas nieokreślony. Przestaje obowiązywać tylko w przypadku gdy nastąpi jego sądowe uchylenie lub zmiana (z częściowego na całkowite lub odwrotnie).
Podsumowanie
Należy pamiętać, iż instytucja ubezwłasnowolnienia nie istnieje po to, by kogokolwiek skrzywdzić czy utrudnić życie. Jej celem jest przede wszystkim pomoc osobie, która jej potrzebuje.
Wielu ludziom instytucja ubezwłasnowolnienia kojarzy się negatywnie. Nie powinno się jednak jej rozpatrywać w ten sposób. Warto pamiętać, że ubezwłasnowolnienie często stanowi jedyny skuteczny mechanizm ochrony przed negatywnymi skutkami poważnych czynności prawnych. Osoba nieporadna życiowo, chora psychiczne czy uzależniona od alkoholu bardzo często nieświadomie dokonuje czynności dla siebie niekorzystnych. Opiekun lub kurator ma za zadanie do takich czynności nie dopuszczać.
Przeczytaj także:
Podział majątku wspólnego w praktyce
______________________________________________________
Autor wpisu: Adwokat Michał Podgórski
Potrzebujesz pomocy prawnej w zakresie ubezwłasnowolnienia?
Skontaktuj się ze mną:
+48 695-501-001
kancelaria@mpodgorski.com
