Na gruncie polskiego prawa karnego mamy do czynienia z różnymi pojęciami określającymi wiek sprawcy, ofiary lub świadka. W praktyce przyjmujemy, że ukończenie 18 roku życia jest momentem osiągnięcia pełnoletniości. Jest to dla nas istotne, ponieważ wówczas zyskujemy m.in. prawo do głosowania w wyborach, picia alkoholu, czy zawarcia związku małżeńskiego. W rzeczywistości jest jednak trochę inaczej. Okazuje się, że 18. urodziny nie są jedynym momentem odpowiadania przed prawem jako dorosły. Zgodnie z przepisami prawa małoletni, nieletni i młodociany to zupełnie inne osoby, które także mogą ponosić odpowiedzialność karną. W rezultacie możemy stwierdzić, że przełomowych momentów w życiu człowieka jest więcej, niż mogłoby się wydawać. W dzisiejszym artykule przyjrzymy się tej kwestii oraz wskażemy najistotniejsze cechy charakterystyczne każdego z tych pojęć.
Małoletni, nieletni, młodociany – definicje
Zacznijmy od wyjaśnienia, dlaczego kwestia odróżnienia od siebie tych pojęć jest tak bardzo istotna, zwłaszcza na gruncie przepisów karnych.
W momencie popełnienia przestępstwa, sposób ukarania sprawcy zależny jest m.in. od jego wieku. Zazwyczaj za przestępstwo nie odpowiada osoba do 17 roku życia. Jednak jeśli mamy do czynienia z rażącym naruszeniem prawa – za przestępstwo może odpowiadać już 15-latek. Ważne jest zatem, aby określić różnicę między małoletnim, nieletnim, a młodocianym. W rezultacie, to od prawidłowej kwalifikacji zależeć będzie to, czy w ogóle spełnione zostaną przesłanki pozwalające uznać, że zostało popełnione przestępstwo lub czy dana osoba może ponosić odpowiedzialność karną za swoje czyny.
Przechodząc do meritum – jaka jest różnica między osobą małoletnią, nieletnią oraz młodocianą – warto przytoczyć ustawowe definicje tych pojęć.
Pierwsze z nich jest dość proste, pokrywające się z potocznym rozumieniem tego słowa. Małoletni to pojęcie stosowane w prawie cywilnym wobec osób niepełnoletnich. A więc takich, które nie ukończyły 18. roku życia (i nie uzyskały pełnoletności przez zawarcie związku małżeńskiego).
Bardziej skomplikowana okazuje się kolejna kategoria osób. Pojęcie nieletniego zostało wprowadzone w treści ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich. A więc dotyczy prawa rodzinnego – głównie w połączeniu ze sprawami karnymi. Zasadniczo, w sprawach o popełnienie czynu karalnego, nieletnim jest to osoba pomiędzy 13. a 17. rokiem życia.
Natomiast definicją młodocianego posługuje się sam Kodeks Karny. Tym mianem określa się osobę – sprawcę przestępstwa, który popełnił je przed ukończeniem 21. roku życia, a w czasie orzekania w procesie toczącym się przed sądem I instancji ma nie więcej niż 24 lata.
Małoletni, nieletni, czy młodociany?
W jaki sposób kształtuje się odpowiedzialność osób małoletnich, nieletnich oraz młodocianych? Wygląda ona następująco:
- Małoletni po ukończeniu 13. roku życia staje się osobą o ograniczonej zdolności do czynności prawnych. Oznacza to, że otrzymuje uprawnienie do samodzielnego zawierania tzw. umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego. Taką umową będzie np. dokonanie samodzielnych zakupów w sklepie spożywczym. Małoletni może dokonać poważniejszych czynności prawnych, jednak jego opiekun prawny musi je następnie potwierdzić. W kwestii odpowiedzialności małoletniego warto też dodać, że osoba która ukończyła 13. rok życia, odpowiada za wyrządzoną przez siebie szkodę.
- Popełnienie przestępstwa stypizowanego w kodeksie karnym przez nieletniego – czyli osobę między 13. a 17. rokiem życia – kończy się więc wszczęciem postępowania karnego. Sprawca takiego czynu zabronionego nie zostanie skazany na karę pozbawienia wolności, ograniczenia wolności, ani grzywny. Nieletni może natomiast otrzymać dozór kuratora, trafić do zakładu poprawczego, czy młodzieżowego ośrodka wychowawczego.
- Natomiast status młodocianego sprawcy czynu zabronionego powoduje, że dana osoba zostać ukarana w ,,łagodniejszy” sposób niż dorosły, jednak fakt ten oczywiście nie wyklucza poniesienia odpowiedzialności karnej za popełniony czyn.
Kiedy nieletni może odpowiedzieć jak dorosły
Warto wiedzieć, że nieletni także mogą podlegać odpowiedzialności karnej na gruncie Kodeksu karnego, jeżeli po ukończeniu 15 roku życia popełnili przestępstwo z poniższego katalogu, a okoliczności sprawy za tym przemawiają. A w szczególności kiedy poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne. Katalog przestępstw, za które nieletni odpowiada przed sądem karnym przedstawia się następująco:
- zabójstwo, zabójstwo kwalifikowane, wielokrotne zabójstwo,
- ciężkie uszkodzenie ciała, ciężkie uszkodzenie ciała ze skutkiem śmiertelnym,
- sprowadzenie katastrofy, sprowadzenie katastrofy ze skutkiem śmiertelnym lub ciężkim uszkodzeniem ciała wielu osób,
- przejęcie kontroli nad statkiem wodnym lub powietrznym,
- sprowadzenie katastrofy w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, sprowadzenie takiej katastrofy ze skutkiem śmiertelnym lub ciężkim uszkodzeniem ciała wielu osób,
- gwałt wspólnie z inną osobą, gwałt ze szczególnym okrucieństwem,
- czynna napaść na funkcjonariusza publicznego ze skutkiem w postaci ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, funkcjonariusza publicznego lub osoby przybranej mu do pomocy,
- branie lub przetrzymywanie zakładnika, branie lub przetrzymywanie zakładnika ze skutkiem śmiertelnym lub ciężkim uszczerbkiem na zdrowiu,
- rozbój,
- zamach na Prezydenta RP.
Orzeczona wobec nieletniego kara nie może natomiast przekroczyć 2/3 górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za dane przestępstwo. Dodatkowo, sąd może zastosować także nadzwyczajne złagodzenie kary. Wymierzając karę nieletniemu albo młodocianemu, sąd bowiem kieruje się przede wszystkim tym, aby sprawcę wychować.
Podsumowanie
W polskim prawie cywilnym i karnym funkcjonują obok siebie różne określenia dotyczące dzieci i młodzieży, w zależności od wieku oraz procedury wobec nich stosowanej. Osiemnaste urodziny nie są więc jedynym istotnym momentem ponoszenia odpowiedzialności z punktu widzenia prawa. Z dniem ukończenia 13. roku życia samodzielnie odpowiada się za popełnioną szkodę. Osoba, która ukończyła lat 17. – odpowie karnie za popełnione przestępstwo, jednakże z zastosowaniem kar o wychowawczym charakterze. Z kolei przestępca, który w dniu popełnienia czynu zabronionego nie będzie starszy niż 21 lat – ma szansę na niższą karę z uwagi na swój wiek.
Przeczytaj także:
Tymczasowe aresztowanie – wszystko, co musisz wiedzieć
______________________________________________________
Autor wpisu: Adwokat Michał Podgórski
Potrzebujesz pomocy prawnej?
Skontaktuj się ze mną:
+48 695-501-001
kancelaria@mpodgorski.com
