W poprzednim artykule zwróciliśmy uwagę na konieczność rozróżnienia dwóch pojęć: nękania, czyli złośliwego niepokojenia – wykroczenia regulowanego przez kodeks wykroczeń oraz stalkingu – uporczywego nękania – przestępstwa penalizowanego przez kodeks karny. W niniejszym artykule omówimy drugie z nich, czyli stalking.
Art. 190a KK
§ 1. Kto przez uporczywe nękanie innej osoby lub osoby jej najbliższej wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia lub istotnie narusza jej prywatność, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
[§ 2. Tej samej karze podlega, kto, podszywając się pod inną osobę, wykorzystuje jej wizerunek, inne jej dane osobowe lub inne dane, za pomocą których jest ona publicznie identyfikowana, w celu wyrządzenia jej szkody majątkowej lub osobistej.]
§ 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
§ 4. Ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub 2 następuje na wniosek pokrzywdzonego.
Przedmiotem ochrony powyższego przepisu jest wolność człowieka w sensie psychicznym, czyli wolność od strachu i obawy przed działaniem drugiej osoby. Połączyć go można z ochroną zdrowia człowieka, czy jego nietykalności cielesnej.
Stalking (przestępstwo penalizowane przez § 1 powyższego artykułu) polega na uporczywym nękaniu innej osoby lub osoby jej najbliższej, co wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia lub istotnie narusza jej prywatność. Przestępstwo stalkingu może być dokonane jedynie umyślnie. Część jego znamion, czyli wyznaczników pozwalających sklasyfikować czyn jako stalking, musi być objęta zamiarem bezpośrednim (uporczywe nękanie pokrzywdzonego), natomiast część może być objęta zamiarem bezpośrednim lub jedynie ewentualnym (wzbudzenie u pokrzywdzonego poczucia zagrożenia lub istotnego naruszenia jego prywatności).
Nękanie będzie oznaczało zachowanie polegające na ustawicznym dręczeniu, dokuczaniu komuś, niepokojeniu innej osoby, niedawanie jej spokoju. Uporczywość przejawiać się będzie w wyraźnej intencji, zachowaniu powtarzającym się, nieustannym i długotrwałym, wysoce nieprzyjemnym dla osoby, wobec której jest skierowane, a także wzbudzające obawę bądź też naruszające w istotnym stopniu jej prywatność. Uporczywość nękania można scharakteryzować jako połączenie dwóch elementów:
- Szczególnego nastawienia psychicznego sprawcy – nieustępliwości w działaniu niezależnie od pobudek (element subiektywny),
- Trwaniu takiego stanu przez pewien dłuższy, bliżej nieokreślony czas (element obiektywny).
Sąd Najwyższy w swoim wyroku (wyr. SN z 29.3.2017 r., IV KK 413/16, OSNKW 2017, Nr 8, poz. 44) zwrócił uwagę na kryterium subiektywno-obiektywne znamienia uporczywości nękania, wskazując w art. 190a § 1 KK zarówno kryterium subiektywne – poczucie zagrożenia oznaczające wewnętrzne odczucie lęku i osaczenia osoby będącej ofiarą stalkingu – jak i obiektywne – to poczucie zagrożenia musi być uzasadnione okolicznościami. Zachowanie sprawcy nie musi jednak przejawiać agresji. Stalker, niezależnie jakie pobudki nim kierują, nie musi również mieć zamiaru spełnienia swojej groźby – decydujące jest tu subiektywne odczucie ofiary stalkingu, które musi być oceniane w sposób zobiektywizowany. Subiektywne zatem odczuwanie zagrożenia przez ofiarę stalkingu należy konfrontować z reakcją ogółu społeczeństwa i zobiektywizować przy wykorzystaniu kryterium poczucia zagrożenia w danych okolicznościach, jakie towarzyszyłoby przeciętnemu człowiekowi.
Zachowanie sprawcy ma wzbudzać u osoby prześladowanej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia lub istotnie naruszać jej prywatność. Pojęcie „prywatności” nie zostało zdefiniowane w art. 190a § 1 KK, można zatem uznać, że zamiarem ustawodawcy było szerokie ujęcie tego rodzaju wartości, ograniczone jednak przez zastrzeżenie, że naruszenie prywatności musi być istotne, czyli znaczące, zasadnicze.
Prywatność w rozumieniu omawianego artykułu należy więc umiejscowić w kontekście życia prywatnego, rodzinnego, nienaruszalności mieszkania, tajemnicy korespondencji. Tak rozumiana prywatność jest niekiedy określana jako prawo do pozostawienia w spokoju.
Art. 190a § 3 KK penalizuje typ kwalifikowany omawianego występku, którego istotą jest spowodowanie skutku w postaci targnięcia się pokrzywdzonego na własne życie. Nie jest kluczowy wynik samego zamachu, istotna jest sama próba. Stalker zostanie pociągnięty do odpowiedzialności nie tylko, gdy samobójstwo zostało dokonane, ale także jeżeli pokrzywdzony jedynie będzie usiłował je popełnić. Między zachowaniem sprawcy stalkingu a nastąpieniem wskazanego skutku musi zachodzić związek przyczynowy (konieczne jest stwierdzenie, że przestępstwo stalkingu było główną przyczyną targnięcia się pokrzywdzonego na życie).
Warto zwrócić również uwagę, że typ podstawowy przestępstwa stalkingu ścigany jest na wniosek pokrzywdzonego, natomiast typ kwalifikowany z § 3 jest ścigany z urzędu.
Przepis art. 190a został znowelizowany na mocy art. 13 pkt 2 ustawy z 31.3.2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2020 r. poz. 568), zmieniającej Kodeks karny i inne ustawy. Zmianie uległa znacząco wysokość kary grożącej oskarżonemu o stalking. Typ podstawowy przestępstwa zagrożony jest obecnie karą pozbawienia wolności do lat 8, typ kwalifikowany – karą pozbawienia wolności do lat 12.
______________________________________________________
Autor wpisu: Adwokat Michał Podgórski
Potrzebujesz pomocy prawnej w zakresie nękania?
Skontaktuj się ze mną:
+48 695-501-001
kancelaria@mpodgorski.com
