Zasadniczo odpowiedzialność za długi ponoszą spadkobiercy, jak również zapisobiercy windykacyjni. Nikt jednak nie chce stracić na tym, że otrzymał spadek. Jeśli spadkodawca pozostawił długi, spadkobiercy – najczęściej jego najbliżsi – drżą ze strachu o to, że będą musieli spłacać zobowiązania zmarłego dłużnika. Istnieje jednak sposób na to, aby się od tego uchronić! Wystarczy przyjąć spadek z tzw. dobrodziejstwem inwentarza. Przy tej okazji konieczne jest jednak sporządzenie jednego ze szczególnych dokumentów. Wykaz inwentarza i spis inwentarza – bo o nich mowa – to dwa bardzo ważne elementy “bezpiecznego” spadkobrania. Czym się różnią? I do czego służą? Już tłumaczę!
Zapraszam do lektury!
Przyjąć czy odrzucić? Oto jest pytanie!
Na początek przypomnijmy sobie bardzo ważną kwestię. W skład spadku po zmarłym wchodzą zarówno jego aktywa, jak i pasywa. W największym uproszczeniu oznacza to, że oprócz pięknego apartamentu z widokiem na góry, możesz też odziedziczyć niespłacony kredyt hipoteczny i odsetki za niego. A ponieważ dziedziczenie to przejście na spadkobierców całości praw i obowiązków zmarłego, istnieje ryzyko, że osoby dziedziczące spadek mogą “wyjść na minus” przy tej okazji.
Z tego powodu polskie prawo przewiduje przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Obok innych możliwości, jakimi są:
- odrzucenie spadku (co oznacza, że dana osoba nie odziedziczy ani aktywów, ani pasywów) czy
- przyjęcie spadku wprost (co oznacza, że spadkobierca przyjmuje spadek bez ograniczeń, w całości – cokolwiek by się w nim nie znalazło),
- przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza jest naprawdę “bezpieczną opcją”. W praktyce oznacza bowiem, że spadkobierca odpowiada za ewentualne długi zmarłego tylko do wysokości aktywów znajdujących się w spadku. Warto przy tym jednak pamiętać, że za te długi odpowiada całym swoim majątkiem!
Zakres odpowiedzialności spadkobierców określą wykaz inwentarza i spis inwentarza
Do czasu przeprowadzania działu spadku (o którym pisałem TUTAJ), ta odpowiedzialność jest solidarna. Wówczas od każdego spadkobiercy można żądać spłaty wszystkich długów, a jeśli któryś z nich to uczyni – zwalnia to pozostałych. Ten, który spłaci dług ma jednak tzw. roszczenie regresowe do pozostałych spadkobierców. (W największym uproszczeniu).
Zasady tej odpowiedzialności ulegają zmianie po dziale spadku. Wtedy spadkobiercy przestają odpowiadać solidarnie, a każdy z nich odpowiada proporcjonalnie do wartości otrzymanego przysporzenia. Jest to wówczas tzw. odpowiedzialność pro rata parte – każdy za swoją cześć.
Zakres odpowiedzialności za długi zależy od sposobu przyjęcia spadku
Tak jak wspominałem – przy przyjęciu spadku wprost odpowiedzialność za długi jest pełna i nieograniczona.
W przypadku przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza (na skutek złożenia oświadczenia przed sądem lub bezskutecznego upływu terminu do złożenia tego oświadczenia) spadkobierca ponosi ograniczoną odpowiedzialność za długi.
W tej sytuacji należy określić wartość aktywów spadku. Właśnie ta wartość jest granicą odpowiedzialności spadkobiercy za długi.
Pytanie jak to zrobić? Z pomocą przychodzą wykaz inwentarza i spis inwentarza!
Warto pamiętać, że ograniczona odpowiedzialność za długi spadkowe w przypadku osób przyjmujących spadek z dobrodziejstwem inwentarza zależy od sporządzenia jednego z tych dokumentów. To one określają ww. granice odpowiedzialności spadkobierców.
Wykaz inwentarza
Pierwszym z nich jest wykaz inwentarza. Może go sporządzić każdy spadkobierca, zapisobierca windykacyjny czy też wykonawca testamentu. W wykazie każda z tych osób może wskazać aktywa i pasywa, które wedle jej wiedzy należą do spadku czy też są przedmiotem zapisu. Z uwagi na to, że poziom tej wiedzy może się różnić, wskazane jest sporządzenie wspólnego wykazu inwentarza przez wszystkie zainteresowane osoby.
Jeśli po sporządzeniu wykazu ktoś poweźmie informacje o nowych aktywach lub długach, nie ma przeszkód, aby sporządzić uzupełniający wykaz inwentarza.
Mam wykaz inwentarza, co dalej?
Gotowy wykaz można złożyć na dwa sposoby:
- Skorzystać z formularza przygotowanego przez Ministra Sprawiedliwości i sporządzony w ten sposób wykaz złożyć do sądu spadku. Sąd na swojej stronie internetowej zamieści wtedy informację, że taki wykaz został złożony i po jakim spadkodawcy został złożony.
- Drugą ścieżką złożenia wykazu jest udanie się do notariusza, który przyjmuje oświadczenie zainteresowanego, sporządzając odpowiedni protokół i przesyłając go do sądu spadku. Ten ostatni, tak jak w poprzednim przypadku zamieszcza informacje o złożeniu wykazu.
Do sądu trafiło kilka wykazów, co teraz?
Jeżeli wykazów inwentarza do sądu spadku dotrze więcej, zakłada się, że wszystkie zainteresowane osoby znają treść wszystkich wykazów. Mogą one jednak być rozbieżne. Jeżeli w jednym wykazie są ujęte inne aktywa, niż w drugim, to granicą odpowiedzialności spadkobierców będzie suma wartości tych aktywów.
Nie tylko aktywa…
Poza tym, w wykazie podaje się informacje nie tylko o aktywach, ale i o pasywach. Ta informacja szczególnie interesuje wierzycieli spadkowych. Jeśli bowiem okaże się, że w wykazie jakaś wierzytelność nie została ujęta, to taki wierzyciel może domagać się albo uzupełnienia wykazu, albo może złożyć do sądu lub komornika wniosek o sporządzenie spisu inwentarza, bo…
Spis inwentarza
…właśnie spis inwentarza jest drugim dokumentem, przy pomocy którego można określić granice odpowiedzialności spadkobiercy przyjmującego spadek z dobrodziejstwem inwentarza.
Przystępując do stworzenia takiego spisu, komornik (bo tylko on może go sporządzić) opiera się na:
- wniosku spadkobierców lub
- postanowieniu sądu, wydanym na wniosek uprawnionych osób.
Kto może złożyć taki wniosek do sądu? Zgodnie z Kodeksem cywilnym, każdy, kto uprawdopodobni, że jest spadkobiercą, uprawnionym do zachowku lub zapisobiercą, albo wykonawcy testamentu, tymczasowego przedstawiciela lub wierzyciela mającego pisemny dowód należności przeciwko spadkodawcy.
Wniosek taki jest odpłatny – opłata sądowa wynosi 100 zł. Samo sporządzenie spisu także jest odpłatne!
UWAGA!
Jeżeli okaże się, że treść spisu odbiega od danych, które wcześniej znalazły się w wykazie inwentarza, wówczas koszty związane ze sporządzeniem tego spisu zostaną przerzucone na spadkobierców. Warto bowiem wiedzieć, że najpierw pokrywa je wnioskodawca. Jeśli jednak okaże się, że spadkobiercy pominęli aktywa bądź nie podali długów, koszty zostaną przerzucone właśnie na nich.
Jak określić cenę przedmiotów w spisie i wykazie?
Podsumowując więc, zarówno spis, jak i wykaz inwentarza zawierają listę:
- przedmiotów należących do spadku,
- przedmiotów zapisów windykacyjnych oraz
- pasywów (długów).
Pytanie brzmi: jak określić wartość tych przedmiotów? Ceny podaje się na chwilę otwarcia spadku (uwzględniamy więc cenę z dnia śmierci spadkodawcy, bo to właśnie w tym momencie otwiera się spadek).
Co wybrać? Spis czy wykaz inwentarza?
Wykaz i spis inwentarza pełnią tą samą funkcję – określają granice odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowe. Mają jednak zupełnie inny charakter.
Wykaz inwentarza może sporządzić samodzielnie spadkodawca, co sprawia, że jeżeli tylko będzie sporządzony on rzetelnie i prawidłowo – będzie to dużo tańsze rozwiązanie. Możesz go sporządzić w domowym zaciszu, bez wielu formalności wymaganych przy spisie inwentarza. Rekomenduję to w przypadkach, gdy majątek spadkowy nie jest zbyt duży, a wszyscy zainteresowani dobrze wiedzą, co wchodzi w jego skład. Co więcej, złożenie gotowego wykazu w sądzie jest bezpłatne! Jeśli jednak chcesz skorzystać z pomocy notariusza, o czym pisałem wcześniej, musisz liczyć się z wydatkiem rzędu 200 zł.
Spis inwentarza to dokument urzędowy, trudno zatem go podważyć. Jednak aby tak było, jego uzyskanie wiąże się z koniecznością dopełnienia masy formalności. Przede wszystkim, sporządzenie wniosku o sporządzenie takiego spisu wymaga szczególnej dokładności. Oprócz wymogów, które musi spełniać każde pismo procesowe, już we wniosku powinno określić się, co znajduje się w spadku i gdzie poszczególne przedmioty można znaleźć, a w przypadku długów – określić wierzycieli i tytuł, z którego powstał dług.
Oprócz formalności, dodatkowym ciężarem sporządzenia spisu są koszty. Wspomniałem już o opłacie od wniosku w wysokości 100 zł, ale to nie wszystko… Komornik pobiera stałą opłatę w wysokości 400 złotych, do której mogą dołączyć dodatkowe koszty związane z przeprowadzanymi przez komornika działaniami. Może również wystąpić potrzeba uiszczenia opłat za wycenę wykonaną przez biegłych rzeczoznawców (w praktyce to ok. 2000-4000 zł).
Uważaj na datę śmierci spadkodawcy!
Pewnym ograniczeniem jest jednak to, że wykaz inwentarza można sporządzić jedynie wówczas, gdy spadek został otwarty po 15 października 2015 roku. Z polskiego na nasze: jeśli spadkodawca zmarł po 15.10.2015 r. – śmiało możesz się zabierać za taki wykaz. 🙂
Podsumowanie
Jeżeli jeden z tych dokumentów powstanie, to ustalona zostanie granica odpowiedzialności
spadkobierców przyjmujących spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Kodeks cywilny nie wskazuje terminu na sporządzenie spisu czy wykazu, jednak warto zrobić to jak najszybciej! Dopóki jeden z tych dokumentów nie jest gotowy, dopóty nie można ustalić granicy odpowiedzialności za długi. Inny problem polega na tym, że sporządzenie któregoś z tych dokumentów nie wyjaśnia wcale, w jaki sposób spadkobiercy powinni
spłacać długi spadkowe. Tę kwestię pozostawię jednak na osobny artykuł. 🙂
______________________________________________________
Autor wpisu: Adwokat Michał Podgórski
Potrzebujesz pomocy w sprawie spadkowej?
Skontaktuj się ze mną:
+48 695-501-001
kancelaria@mpodgorski.com
