Tymczasowe aresztowanie, zwane potocznie także aresztem jest przede wszystkim izolacją. Jego celem jest zabezpieczenie toczącego się postępowania karnego, a także zapobiegnięcie popełnieniu kolejnego przestępstwa przez sprawcę. Można je stosować tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo, o które się go podejrzewa.
Dzisiejszy artykuł ma na celu wyjaśnienie, czym w praktyce jest tymczasowe aresztowanie oraz wskazanie najważniejszych informacji z nim związanych. W szczególności odpowiemy na takie pytania, jak:
- w jaki sposób stosuje się tymczasowe aresztowanie?
- kiedy można tymczasowo aresztować?
- kiedy aresztu tymczasowego się nie stosuje?
- kogo można tymczasowo aresztować?
- ile może trwać tymczasowe aresztowanie?
Stosowanie tymczasowego aresztowania
Tymczasowe aresztowanie jest jednym ze środków zapobiegawczych, do których zalicza się także m.in.:
- poręczenie majątkowe i społeczne,
- dozór policyjny,
- nakaz opuszczenia przez oskarżonego lokalu mieszkalnego,
- zakaz opuszczania kraju.
Tymczasowe aresztowanie natomiast jest jedynym z tych środków, który ma charakter izolacyjny. Z tego względu, traktuje się go jako najpoważniejszy i ostateczny ponieważ niejednokrotnie jest on dolegliwy zarówno dla samego podejrzanego, jak i jego najbliższych.
W postępowaniu przygotowawczym (stanowiącym pierwszy etap procesu karnego) można stosować środki zapobiegawcze tylko względem osoby, wobec której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów. Natomiast samą decyzję o zastosowaniu tymczasowego aresztowania może podjąć tylko i wyłącznie sąd, w którego okręgu prowadzi się postępowanie.
Kiedy można tymczasowo aresztować?
Przesłanki stosowania tymczasowego aresztowania dzieli się na dwie grupy. Ogólne – właściwe dla wszystkich środków zapobiegawczych – oraz szczególne – odnoszące się wyłącznie do tymczasowego aresztu.
Zatem, środki zapobiegawcze można stosować tylko (przesłanki ogólne):
- w razie zaistnienia potrzeby zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania;
- wyjątkowo w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa;
- gdy dowody zebrane w trakcie prowadzonego postępowania, ale jeszcze przed zastosowaniem środka zapobiegawczego, muszą wskazywać na duże prawdopodobieństwo popełnienia czynu przez oskarżonego.
Tymczasowy areszt można stosować tylko, gdy zachodzi (przesłanki szczególne):
- uzasadniona obawa ucieczki lub ukrycia się oskarżonego, zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu;
- uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne.
Co istotne, w każdym przypadku zastosowania tymczasowego aresztowania muszą być spełnione dwie przesłanki ogólne oraz co najmniej jedna przesłanka szczególna.
Kiedy tymczasowego aresztowania się nie stosuje?
Co do zasady, tymczasowego aresztowania nie stosuje się, jeżeli wystarczający jest inny środek zapobiegawczy. Dlatego dość częstą praktyką sądów jest zastosowanie tymczasowego aresztowania jednak zastrzegając, że środek ten ulegnie zmianie pod warunkiem złożenia – w wyznaczonym terminie – określonego poręczenia majątkowego (określonej sumy pieniędzy).
Dodatkowo, należy odstąpić od tymczasowego aresztowania, zwłaszcza gdy pozbawienie oskarżonego wolności:
- spowodowałoby dla jego życia lub zdrowia poważne niebezpieczeństwo;
- pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego najbliższej rodziny.
Pamiętajmy, że w drugim z podanych przypadków chodzi o szczególnie uzasadnione sytuacje. Na co zwraca się uwagę w orzecznictwie, nie każda uciążliwość dla członków rodziny aresztowanego będzie się tak kwalifikować, a dopiero sytuacja zagrażająca ich egzystencji. Na przykład w sytuacji, gdy oskarżony jest jedyną osobą mieszkającą z poważnie chorym, wymagającym nieustannej opieki.
Kogo można tymczasowo aresztować?
Tymczasowe aresztowanie może dotyczyć wyłącznie osoby podejrzanej lub oskarżonej o popełnienie przestępstwa. Oznacza to, że nie można go stosować wobec osób, które są np. świadkami w sprawie. Może się jednak zdarzyć, że Policja lub Prokuratura w toku przesłuchania świadka, może postawić mu zarzuty. Wówczas, od chwili postawienia zarzutów można zastosować wobec podejrzanego tymczasowe aresztowanie.
Ile może trwać tymczasowe aresztowanie?
Jak już sama nazwa wskazuje, aresztowanie powinno mieć charakter tymczasowy. W pierwszej kolejności, sąd w postępowaniu przygotowawczym oznacza termin tymczasowego aresztowania na okres nie dłuższy niż 3 miesiące. Jeżeli ze względu na szczególne okoliczności sprawy nie można było ukończyć postępowania przygotowawczego w 3-miesięcznym terminie, sąd na wniosek prokuratora, może przedłużyć tymczasowe aresztowanie na okres, który łącznie nie może przekroczyć 12 miesięcy. Przepisy wskazują, że łączny okres stosowania tymczasowego aresztowania do chwili wydania pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji nie może przekroczyć 2 lat.
Uwaga!
Przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania na okres oznaczony, przekraczający termin 2 lat, może dokonać Sąd Apelacyjny.
Jak możemy więc zauważyć – mimo tymczasowego charakteru – przepisy prawa pozwalają na przedłużanie aresztowania właściwie bez końca.
Tymczasowe aresztowanie – podsumowanie
Tymczasowe aresztowanie jest najsurowszym środkiem zapobiegawczym, który powinno się stosować z właściwą rozwagą i ostrożnością, jedynie w sytuacjach ściśle uzasadnionych. Niestety praktyka jego stosowania od wielu lat ocenia się negatywnie. Sądom zarzuca się automatyzm posługiwania się aresztem oraz nierzetelne i niezgodne z wymogami ustawy uzasadnianie decyzji o jego stosowaniu i przedłużaniu. Jak wynika z badań statystycznych, liczba osadzonych w Polsce na 100 tysięcy mieszkańców jest jedną z najwyższych w Europie.
Przeczytaj także:
Warunkowe umorzenie postępowania – podjęcie postępowania
______________________________________________________
Autor wpisu: Adwokat Michał Podgórski
Potrzebujesz pomocy prawnej w zakresie tymczasowego aresztowania?
Skontaktuj się ze mną:
+48 695-501-001
kancelaria@mpodgorski.com
